Мақала СЫРДАРИЯ ҚАРАТАУЫНДА КЕЗДЕСЕТІН ALLOCHRUSA GYPSOPHILOIDES (CARYOPHYLLACEAE) ПОПУЛЯЦИЯЛАРЫНЫҢ МОРФОМЕТРИЯЛЫҚ ЖӘНЕ ТОПЫРАҚ КӨРСЕТКІШТЕРІ
DOI:
https://doi.org/10.26577/eb.2023.v97.i4.03Кілттік сөздер:
Allochrusa gypsophiloides, эндем, популяция, ценопопуляция, корреляция, топырақАннотация
Қазақстандағы Allochrusa gypsophiloides табиғи популяцияларына жүргізілген далалық зерттеулер антропогендік әрекеттердің нәтижесінде түрдің табиғи ареалындағы аумақтың айтарлықтай қысқарғаны анықталған. Түрдің қазіргі жағдайын білу туралы мәлімет олардың өмір сүру перспективаларын нақтылау үшін маңызды. Мақалада сирек, эндем A. gypsophiloides өсімдігінің популяцияларының морфометриялық және топырақ көрсеткіштері сипатталған. Түрдің жалпы 3 популяциясы (4 ценопопуляция) зерттелді. 1-популяция – Сырдария Қаратауы – Саясу шатқалы; 2-популяция: Сырдария Қаратауы – Күйік асуы; 3-популяция: Қаратау алды жазығы Бірлік ауылы маңынан табылды. Зерттеу жүргізу үшін маршруттық далалық зерттеу әдістері қолданылды. Корреляциялық талдау үшін ценопопуляциялар (ЦП) арасындағы айырмашылықтардың маңыздылығын тексеру үшін гүлдену кезіндегі генеративті дарақтардың биіктігі, дарақтар саны, өркен және гүлдер саны таңдалып алынды. Пирсон корреляциясын бағалау кезінде гүлдену барысында дарақтардың орташа биіктігі ЦП2, ЦП3 және ЦП4 өркендер саны және гүлдер санымен тура корреляцияланғанын көрсетті. Топырақ типі бойынша популяция-1 - тау беткейіндегі кәдімгі сұр солтүстік топырағы, популяция-2 - таулы сұр-қоңыр топырағы, популяция-3 - тау беткейіндегі сұр кәдімгі оңтүстік топырағы.
Библиографиялық сілтемелер
Aleksandrova L.N., Naydenova O.A. Laboratorno-prakticheskiye zanyatiya po pochvovedeniyu [Laboratory and practical classes in soil science]. – L.: Agropromizdat, 1986. – 295 p.
Arinushkina Ye.V. Rukovodstvo po khimicheskomu analizu pochv [Guide to chemical analysis of soils]. – M.: MGU, 1977. – 481 p.
Baitenov M.S Flora of Kazakhstan. Flora lineal complex. – Almaty, 2001. - Vol. 2. - 280 p
Battger S. Triterpenoid saponins of the Caryophyllaceae and Illecebraceae family. Phytochemistry Letters. - 2001. vol. 4, no. 2. - 59-68 pp.
Extremal snowfall on March 13–14, 2021, in the South Kazakhstan. Sovremennye Problemy Distantsionnogo Zondirovaniya Zemli iz Kosmosa. - 2021. 18 (4). - P. 279-284.
Gemedjieva N, Teixeira da Silva JA, Ryabushkina N. Representation of endemics in floristic subprovinces of Kazakhstan. Asian Australas J Plant Sci Biotechnol 4. - 2010. - P. 56–63.
Gemedzhiyeva N.G., Mursaliyeva V.K., Mukhanov T.M. Otsenka sovremennogos ostoyaniya prirodnykh populyatsiy Allochrusa gypsophiloides (Regel) Schischk. v Yuzhno-Kazakhstanskoy oblasti [Assessment of the current state of natural populations of Allochrusa gypsophiloides (Regel) Schischk. in the South Kazakhstan region]. Izvestiya NANRK. Seriya biologicheskaya i meditsinskaya. - 2016. - no 1 (313). - P. 22-29.
Gemejiyeva, N., Grudzinskaya, L. Current state and prospects for studies on the diversity of medicinal flora in Kazakhstan. Vegetation of Central Asia and Environs. - 2018. - P. 239-262.
Gosudarstvennyy Kadastr rasteniy Yuzhno-Kazakhstanskoy oblasti. Konspekt vidov vysshikh sosudistykh rasteniy [State Plant Cadastre of the South Kazakhstan region. Summary of species of higher vascular plants]. – Almaty, 2002. – P. 304-314.
Karatau. Kazakhstan. Natsional'naya entsiklopediya [Karatau. Kazakhstan. National Encyclopedia]. – Almaty, 2005. vol. 3. - 400 p.
Klebanovich N. V., Yefimova I.A., Prokopovich S. N. Pochvy i zemel'nyye resursy Kazakhstana [Soils and land resources of Kazakhstan]. Uchebnik. Minsk : BGU, - 2016. - 46 p.
Krasnaya kniga Kazakhskoy SSR. CH.2 [Red Book of the Kazakh SSR. Part 2]. - Alma-Ata, 1981. - P. 25.
Krasnaya kniga Kazakhstana. Izd. 2-ye, pererabotannoye i dopolnennoye [Red Book of Kazakhstan. Ed. 2nd, revised and expanded]. – Tom 2: Rasteniya (koll. avtorov). – Astana: TOO “ArtPrintXXI”, - 2014. – 60 p.
Kuzmin E.V., Tugelbayev S.U., Sitpayeva G.T. K voprosu o vosstanovlenii populyatsii krasnoknizhnogo rasteniya (Allochrusa gypsophiloides Rgl.) v Yuzhnom Kazakhstane: Izucheniye rastitel'nogo mira Kazakhstana i yego okhrany [On the issue of restoring the population of the Red Book plant (Allochrusa gypsophiloides Rgl.) in Southern Kazakhstan: Study of the flora of Kazakhstan and its protection]. Sb. nauchnykh statey. - Almaty, 2001. – P. 191-194.
Pachikin K.M., Yerokhina O.G., Altynbekova N.A., Shildebayeva S.K., Nasyrov R.M.. Solopova T.A. Adamin G.K. Baza pochvennykh dannykh Yugo-Vostoka Kazakhstana. Pochvovedeniye i agrokhimiya [Soil database of South-East Kazakhstan]. Pochvovedeniye i agrokhimiya. – Almaty, 2010. - no 1. - P. 11-17.
Pachikin K.M., Yerokhina O.G., Songulov Ye., Yershibulov A.K., Adamin G.K., Yakovleva N.A. Pochvy i pochvennyy pokrov predgornykh ravnin khrebta Karatau [Soils and soil cover of the foothill plains of the Karatau ridge]. Pochvovedeniye i agrokhimiya. - 2022. – no 1. - P. 5-15.
Pachikin K.M., Yerokhina O.G., Songulov Ye.Ye., Yershibulov A.K., Adamin G.K., Yakovleva N.A. Ekologicheskoye sostoyaniye pochv predgornykh ravnin khrebta Karatau [Ecological state of soils in the foothill plains of the Karatau ridge]. Pochvovedeniye i agrokhimiya. - 2022; (2):22-32 p.
Permitina V. N., Sultanova B.M., Kurmantayeva A.A. Prostranstvennaya differentsiatsiya pochvenno-rastitel'nogo pokrova nizkogornogo khrebta Karatau [Spatial differentiation of soil and vegetation cover of the low-mountain Karatau ridge]. «Problemy botaniki Yuzhnoy Sibiri i Mongolii» - XV Mezhdunarodnaya nauchno-prakticheskaya konferentsiya. - 2016. – no.1. - P. 8-13.
Pyatyy natsional'nyy doklad Respubliki Kazakhstan o biologicheskom raznoobrazii [The fifth national report of the Republic of Kazakhstan on biological diversity]. - 2014. - 148 p.
Rozanov B.G. Morfologiya pochv [Soil morphology]. – M.: Akademicheskii proyekt. - 2004. - 432 p.
R-studio Team. RStudio: Integrated Development for R. RStudio, PBC, Boston, MA. - 2020.
Zhakulina, A., Akhmetov, Y., Akhmetov A., Zhakulin A. Properties of collapsible soil—a case study. Challenges and Innovations in Geotechnics - Proceedings of the 8th Asian Young Geotechnical Engineers Conference. - 2016, - P. 151-154.
