ШЫҒЫС ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ RHODIOLA QUADRIFIDA ПОПУЛЯЦИЯЛАРЫНЫҢ ЭКОЛОГИЯЛЫҚ-БИОЛОГИЯЛЫҚ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ ЖӘНЕ ФИТОЦЕНОТИКАЛЫҚ ҚҰРЫЛЫМЫ
DOI:
https://doi.org/10.26577/eb.2021.v89.i4.07Кілттік сөздер:
Орталық Азия, Батыс Алтай, Қызыл щетка, сирек кездесетін түр, популяция жағдайыАннотация
Бұл жұмыста Шығыс Қазақстандағы Rhodiola quadrifida сирек кездесетін өсімдік түрінің биологиялық ерекшеліктері мен экологиялық-фитоценотикалық шектелуін зерттеу нәтижелері келтірілген. Зерттеулер Қазақстан Алтайындағы үш биік Иванов, Линейск және Көксін тау жоталарында жүргізілді. Түрдің ценопопуляцияларын зерттеу стандартты геоботаникалық әдістерді қолдану арқылы жүргізілді. Зерттеу нәтижелері бойынша, түрдің тіршілік ортасы теңіз деңгейінен 1800 - 2400 м биіктікте, таулардың альпілік және таулы-тундралық белдеуімен шектелетіні анықталды. Мүк жамылғысы қалың аймақтарда жоғары вегетативті көбею байқалды. Қалыпты типтегі ЦП 3, ЦП 4 және ЦП 5 - дағы Rh. quadrifida жағдайы тұқыммен және вегетативтік жолмен өзін өзі көбеюге қабілетті. ЦП 1 және ЦП 2-де түр тиімсіз вегетативті көбеюге байланысты сақталады. Rh. quadrifida популяция саны мен ауданын қарқынды қысқартатын өте сирек кездесетін түр болғандықтан, Қазақстанның Қызыл кітабының келесі басылымына енгізу қажет деп санаймыз.
Библиографиялық сілтемелер
Bai Z., Nan P. Zhong Y. (2005) Chemical Composition of the Essential Oil of Rhodiola quadrifida from
Xinjiang, China. Chemistry of Natural Compounds. vol. 41, pp. 418-419.
Bykov B.A. (1957) Geobotanika[Geobotany]. Alma-Ata: Publishing house of the Academy of Sciences of
the Kazakh SSR, – Р. 287.
Bykov B.A. (1970) Vvedenie v fitoczenologiyu [Introduction to phytocenology]. Alma-Ata: Publishing
house of the Academy of Sciences of the Kazakh SSR, – Р. 226.
Du M., and Xie J.-M. (1994) Studies on the chemical constituents of Rhodiola crenulata. Acta Chim. Sin.
vol. 52, pp. 927- 931.
Egorina A.V., Zinchenko Yu.K., Zinchenko E.S. (2003) Fizicheskaya geografiya Vostochnogo
Kazakhstana [Physical geography of East Kazakhstan]. Ust-Kamenogorsk: Alfa-Pres, – Р. 187.
Flora Kazakhstana (1961) [Flora of Kazakhstan]. Alma-ata: Ed. Academy of Sciences of the Kazakh SSR,
t. 4, – Р. 547.
Golubev V.N., Molchanov E.F. (1978) Metodicheskie ukazaniya k populyaczionno-
kolichestvennomu i e`kologo-biologicheskomu izucheniyu redkikh, ischezayushhikh i e`ndemichny`kh rastenij Kry`ma [Methodical instructions for population-quantitative and ecological-biological study of rare, endangered and endemic plants of Crimea], Yalta: VASKHNIL, State, – Р. 41.
Kubentaev S.A. (2016) E`tnobotanicheskie issledovaniya lekarstvenny`kh rastenij Kazakhstanskogo Altaya, ispol`zuemy`kh v narodnoj mediczine[Ethnobotanical studies of medicinal plants of the Kazakhstan Altai used in folk medicine]. Traditional medicine. pp. 53-57.
Leia Y., Nana P., Tseringc T., Baia Z., Tiana C., Zhonga Y. (2003) Chemical composition of the essential
oils of two Rhodiola species from Tibet. Z Naturforsch C J Biosci. vol. 58(3-4), pp. 161-164.
Mattioli L., Funari C., Perfumi M. (2009) Effects of Rhodiola rosea L. extract on behavioural and
physiological alterations induced by chronic mild stress in female rats. J Psychopharmacol, vol. 23, pp. 130-142.
Mattioli L., Titomanlio F., Perfumi M. (2012) Effects of a Rhodiola rosea L. extract on the
acquisition, expression, extinction, and reinstatement of morphine-induced conditioned place preference in mice. Psychopharmacology. vol. 221, pp. 183 - 193.
Popova O.A., Leskov A.P., Chashchina N.A., Shcheglova S.N., Andrievskaya E.A. (2020) Redkie vidy` sosudisty`kh rastenij naczional`nogo parka "Chikoj" (Zabajkal`skij kraj) [Redkie vidy` sosudisty`kh rastenij naczional`nogo parka "Chikoj" (Zabajkal`skij kraj)]. Problems of Botany of Southern Siberia and Mongolia, № 19-1., pp. 162-165.
Rabotnov T.A. (1964) Opredelenie vozrastnogo sostava populyaczij vidov v soobshhestve [Determination of the age composition of species populations in a community] Field geobotany. - M .; L.: Publishing house of the Academy of Sciences of the USSR, pp. 132–145.
Rohloff J. Volatiles from rhizomes of Rhodiola rosea L. (2002) Phytochemistry. vol.59, pp. 655 - 661.
Skopińska-Rózewska E., Malinowski M., Wasiutyński A., Sommer E., Furmanowa M., Mazurkiewicz M.,
Siwicki A.K. (2008) The influence of Rhodiola quadrifida 50% hydro-alcoholic extract and salidroside on tumor-induced angiogenesis in mice. Polish Journal of Veterinary Sciences. vol. 11 (2), pp. 97-104.
Skopińska-Rózewska E., Wójcik R., Siwicki A.K., Sommer E., Wasiutyński A., Furmanowa M.,
Malinowski M., Mazurkiewicz M. (2008) The effect of Rhodiola quadrifida extracts on cellular immunity in mice and rats. Polish Journal of Veterinary Sciences. vol. 11 (2), pp. 105-111.
Skopińska-Różewska E., Bychawska M.A., Sommer E., Siwicki A.K. (2008) The in vivo effect of
Rhodiola quadrifida extracts on the metabolic activity of blood granulocytes in mice. Cent. Eur. J. Immunol. vol. 33, pp. 179-181.
Smirnova O.V.(1976) Ob`em schetnoj ediniczy` pri izuchenii czenopopulyaczij rastenij razlichny`kh
biomorf [The volume of the counting unit in the study of plant cenopopulations various biomorphs] Plant cenopopulation: Basic concepts and structure, pp. 72–80.
Tolonen A., Hohtola A., Jalonen J. (2003) Comparison of electrospray ionization and atmospheric
pressure chemical ionization techniques in the analysis of the main constituents from Rhodiola rosea extracts by liquid chromatography/mass spectrometry. J Mass Spectrom. vol. 38, pp. 845-853.
Uranov A.A.(1969) Zhiznennoe sostoyanie vida v rastitel`nom soobshhestve [ The vital state of the
species in the plant community] Bulletin MOIP. Department of Biology, vol.1, pp. 141–149.
Valuiskikh O.E., Dubrovsky Yu.A., Kulyugina E.E., Kanev V.A. (2017) Redkie rasteniya okrestnostej g.
Khal`mersale (severny`j ural): e`kologo-fitoczenoticheskaya priurochennost`, struktura populyaczij, okhrana [Rare plants in the vicinity of Halmersale (northern Urals): ecological and phytocenotic confinement, population structure, protection] Bulletin of Tomsk State University. Biology. vol. 40, pp. 66-87.
Wcsp. science.kew.org.
Wójcik R., Siwicki A.K., Skopińska-Rózewska E., Mścisz A., Mielcarek S., Furmanowa M.,
Mrozikiewicz P.M. (2008) The in vitro influence of Rhodiola quadrifida extracts on non-specific cellular immunity in pigs. Central-European Journal of Immunology. vol. 33 (4), pp. 193-196.
Yoshikawa M., Shimada H., Shimoda H., Murakami N., Yamahara J., Matsuda H. (1996) Bioactive
Constituents of Chinese Natural Medicines. II. Rhodiolae Radix. (1). Chemical Structures and Antiallergic Activity of Rhodiocyanosides A and B from the Underground Part of Rhodiola guadrifida (Pall.) Fisch. et Mey. (Crassulaceae). Chem Pharm Bull (Tokyo). vol. 44(11), pp. 2086- 2091.
Zhao R., Zhang H., An L. (2018) Anthropogenic disturbances affect population size and biomass
allocation of two alpine species from the headwater area of the urumqi river, China. Pakistan Journal of Botany. Т. 50, № 1. pp. 199-209.
Zhumagul M.Zh.(2019) GC-MS analysis of the lipophilic compounds of medicinal plant Rhodila rosea
L. International Journal of Biology and Chemistry, vol.1, pp. 103-111.
