Malus sieversii жаңа сорт-клондары жемістерінің Алматы қ. Бас ботаникалық бақ жағдайындағы биохимиялық және технологиялық ерекшеліктері
DOI:
https://doi.org/10.26577/eb-2018-2-1325Аннотация
Мақалада жабайы Сиверс алмасы (Malus sieversii M. Roem) сорт-клондары жемістерінің биохимиялық және технологиялық зерттеулерінің нәтижелері берілген. M. Sieversii аса полиморфты түр, сондықтан олардың табиғи популяцияларын құрайтын көптеген формалардың жемістері биохимиялық көрсеткіштерімен ерекшеленеді. M. sieversii жемісінің химиялық құрамының түраралық өзгергіштігі аз зерттелген. Жұмысымыздың өзектілігі Жоңғар Алатауы популяциясының M. sieversii сорт-клондарының жемістеріне биохимиялық және технологиялық талдаудың алғашқы рет жүргізілуінде. Зерттеуіміздің мақсаты Жоңғар Алатауы популяциясының M. sieversii жаңа сорт-клондарының Бас ботаникалық бақ жағдайында биохимиялық және технологиялық ерекшелігін анықтау, олардың арасынан селекция мен жеміс өндірісінде пайдалануға болатын сорт-клондарды іріктеп алу болды.Талдауға Жоңғар Алатауы популяциясынан іріктелген M. Sieversii 10 сорт-клоны алынды. Жемістердің биохимиялық құрамы 2012-2015 жылдар аралығында зерттелді. Талдау жалпы әдістерге сай жүргізілді. Зерттеу барысында %-бен жеміс құрамындағы құрғақ заттар, қанттар, органикалық қышқылдар, суда ерігіш пектиндер, лейкоантоциандар мен Р-белсенді заттар мөлшері анықталды. Зерттелген M. sieversii сорт-клондарының көбісі майда және аса қышқыл болды. Төменгі қышқылдықты 2 сорт-клон көрсетті. Сиверс алмасы сорт-клондарынан жоғары қантқышқылдық индексі (ҚҚИ) - 20 тек 1 сорт-клонда анықталды. Қалған сорт-клондардың ҚҚИ-і төмен 2 ден 9 дейін болды. Зерттелген сорт-клондарды салыстырғанда жемістің құрамында қант мөлшері жоғары 14 % дейін 4 сорт-клон; зерттелген жемістердің көбісі құрамында пектиндер санымен; құрамында лейкоантоциандар саны 600мг/100г асатын 2 форма; Р-белсенді заттардың жоғары көрсеткіштерімен 4 сорт-клоны ерекшеленді. Құрғақ заттар талдау жасалған барлық сорт-клондарда жоғары болды. M. sieversii сорт-клондарының жемістерін биохимиялық және технологиялық талдау нәтижесінде біз жеміс құрамындағы қоректік және биологиялық активті заттардың жоғарылығын анықтадық. Жемістерінде құнарлы және биологиялық белсенді заттары мол іріктелген Сиверс алмасы сорт-клондары селекция мен тағам өндірісінің бағалы көзі болуы мүмкін.
Түйін сөздер: Malus sieversii сорт-клондары, биохимиялық құрамы, биологиялық белсенді заттар, алма жемісі.
Библиографиялық сілтемелер
2 Джангалиев А.Д. Химико-технологическая характеристика диких яблок. – Алма-Ата, 1969. – C. 13 – 21.
3 Джангалиев А.Д. Дикая яблоня Казахстана. – Алма-Ата: Наука, 1977. – C. 110 – 226.
4 Jenks M. A. and Bebeli, P. (Eds.). Breeding for fruit quality. – John Wiley & Sons. – 2011. – P. 173 – 200.
5 Lyon BG, Robertson JA, Meredith FI. Sensory descriptive analysis of cv. Cresthaven peaches-maturity, ripening, and storage effects //Journal of Food Science. – 1993. – Vol. 58. – P. 171 – 181.
6 Otto D. Selected phenolic compounds in cultivated plants: Ecologic functions, health implications, and modulation by pesticides // Environ. Health perspect. – 1999. – P. 109-114.
7 Гудковский В.А. Стресс плодовых растений / В.А. Гудковский, Н.Я. Каширская, Е.М. Цуканова. – Воронеж: Кварта, 2005. – C. 128 – 136.
8 Shirley B.F. Flavonoid biosynthesis: «New» functions for an «old» pathway // Trands Plant Sci. – 1996. – Vol. 11. - No 11. – Р. 377 – 382.
9 Dixon J. and Hewett E.W. Factors affecting apple aroma / flavor volatile concentration: a review. // New Zealand Journal of Crop and Horticultural Science. –2000a. – Vol. 28. – Р. 155 – 173.
10 Usenik V., Mikulic Petkovsek M., Solar A., Stampar F. Flavanols of leaves in relation to apple scab resistance. ZeitschriftfürPflanzenkrankheiten und Pflanzenschutz. – 2004. – Vol. 111. – Р. 137 – 144.
11 Treutter D. Significance of flavonoids in plant resistance and enhancement of their biosynthesis. // Plant Biology. –2005. – Vol. 7. – Р. 581 – 591.
12 Harborne J.B. Plants phenolics. In: E.A. Bell and B.V. Charlwood (eds.): Secondary Plant Products. Encyclopedia of Plant Physiology, New Series. –1980. – Vol. 8. – Р. 329 – 402.
13 Wollenweber E. and Diez V.H.. Occurrence and distribution of free flavonoid aglycones in plants. Phytochemistry. – 1981. – No. 20. – Р. 869 – 932.
14 Вавилов Н. И. Центры происхождения культурных растений // Избранные труды. 1965. – Т.5. С.9 – 176.
15 Джангалиев А.Д. К итогам 60-летних исследований яблоневых лесов Заилийского и Джунгарского Алатау // Тр. Межд. научной конференции, посвященной 75-летию Института ботаники и фитоинтродукции (12-14 сентября 2007г). Растительный мир и его охрана. – Алматы, 2007. – С. 208 – 212.
16 Ермаков А.И. и др. Методы биохимического исследования растений. – Л.: «Колос», Ленинградское отделение, 1972. – C. 312 – 456.
17 Вигоров Л.И. Определение различных форм катехинов в плодах и ягодах // Труды II Всесоюзного семинара по биологически активным (лечебным) веществам плодов и ягод. – Свердловск, 1964.– C. 310–322.
18 Самсонова А.Н., Ушева В.Б. Фруктовые и овощные соки (Техника и технология). – Москва: Агропром, 1990г. – 287с.
19 Программа и методика сортоизучения плодовых, ягодных и орехоплодных культур // Под общей редакцией Г.А. Лобанова. – Мичуринск, 1973. – С. 268 – 275.
20 Самсонова А.Н. Производство фруктово-ягодных соков с мякотью.- М.: Пищевая промышленность, 1962. – C. 114 – 120.
21 Suni M., Nyman M., Eriksson N-A., Björk L. and Björk I. Carbohydrate composition and content of organic acids in fresh and stored apples. // J. Sci. Food Agric. –2000. – Vol. 80. – P. 1538 – 1544.
22 Ackermann J., Fischer M., Amadó R. Changes in sugars, acids and amino acids during ripening and storage of apples (cv. Glockenapfel). // J. Agric. Food Chem. –1992. – Vol. 40. – P. 1131 – 1134.
23 Gibson L.J. The hierarchical structure and mechanics of plant materials. J. Royal Soc. – 2012. - P. 1 – 18.
24 Tao S., Khanizadeh S., Zhang H. and Zhang S. Anatomy, ultrastructure and lignin distribution of stone cells in two Pyrus species. // Plant Sci. – 2009. – Vol. 176. – P. 413 – 419.
25 Кривенцов В.И. К методике определения сухих веществ в образцах сырой растительной ткани. // В сб. «Труды ГНБС». – 1976.–Т. 69. – С. 70 – 95.
26 Berüter J. Sugar accumulation and changes in the activities of related enzymes during development of the apple fruit. -// J. Plant Physiol. – 1985. – No 121. – P. 331-341.
27 Седова 3.А. Биологически активные вещества в плодах семечковых культур / 3. А. Седова, С. Е. Соколова, М. А. Макаркина // Садоводство и виноградарство. – 1991. - № 2. – С. 30–32.
28 Cкурихин, И.М. Химический состав пищевых продуктов. – М.: Пищевая промышленность, 1979. С. 117 – 247.
29 Сапожников Е.В. Пектиновые вещества плодов. – М.: Наука, 1965. – С.160 – 182.
30 Запрометов М.Н. Биохимия катехинов. – М.: Наука, 1963.– C. 20 – 25.
31 Скурихин И.М., Шатерников В.А. Как правильно питаться. – М.: Агропромиздат, 1985. – C. 180 – 239.
32 Седов Е.Н. Селекция и новые сорта яблони / Е.Н. Седов. – Орел: ВНИИСПК, 2011. – С. 300 – 624.
33 Дмитриев А. П. Сигнальные молекулы растений для активации защитных реакций в ответ на биотический стресс // Физиология растений. – 2003. – Т. 50, - № 4. – С. 465 – 474.
References
1 Ackermann J., Fischer M., Amadó R. (1992) Changes in sugars, acids and amino acids during ripening and storage of apples (cv. Glockenapfel). J. Agric. Food Chem., no 40, pp. 1131 – 1134.
2 Berüter J. (1985). Sugar accumulation and changes in the activities of related enzymes during development of the apple fruit. J. Plant Physiol., no121, pp. 331 – 341.
3 Dixon J. and Hewett E.W.(2000a) Factors affecting apple aroma and flavor volatile concentration: a review. New Zealand Journal of Crop and Horticultural Science, no 28, pp. 155 – 173.
4 Djangaliev A.D. (1969) Himico-tehnologicheskaja harakterictica dikih jablok [Chemical-technological characteristic of wild apple]. Alma-Ata, pp. 13 – 21.
5 Djangaliev A.D. (1977) Dikaja jablonja Kazahstana [Wild apple of Kazakstan]. Alma-Ata: Nauka, pp. 110 – 226.
6 Djangaliev A.D. (2007) K itogam 60-letnih issledovaniji jablonevyh lesov Zailijiskogoi Dzhungarskogo Alatau [The results of 60-year research of apple forests in Ily and Dzhungar Alatay]. Tr. Mezhd. Nauchnoi konferencii, posvjashhennoi 75-letiu Instituta botaniki i fitointrodukcii (12-14 sentjabrja 2007g.). Rastitel’nyij mir i ego ohrana. Almaty, pp. 208-212.
7 Dmitriev A.P. (2003) Signal’nye molekuly rasteniji dlya aktivacii zashhitnyh reakciji v otvet na bioticheskiji stress [Signaling plant molecules to activate protective responses in response to biotic stress]. Fiziologija rasteniji. V. 50, no 4, pp. 465 – 474.
8 Ermakov A.I. i dr. (1972) Metody biohimicheskogo issledovanija rasteniji [Methods of Plant’s biological study], “Kolos”, Leningradskoe otdelenie, pp. 312 – 456.
9 Gibson L.J. (2012) The hierarchical structure and mechanics of plant materials. J. Royal Soc., pp. 1-18.
10 Gudkovskiji V.A. (2005) Stress plodovyh rasteniji [Stress of fruit plants]. V.A. Gudkovskiji N.J., Kashirskaja E.M. Cukanova. Voronej: Kvarta, pp. 128 – 136.
11 Harborne J.B. (1980). Plants phenolics. In: E.A. Bell and B.V. Charlwood (eds.): Secondary Plant Products. Encyclopedia of Plant Physiology, New Series Vol. 8. Springer, Berlin-Heidelberg, pp. 329-402.
12 Jenks M.A. and Bebeli, P. (Eds.). (2011) Breeding for fruit quality. John Wiley & Sons, pp. 173 – 200.
13 John K.M.M., Enkhtaivan G., Kim J.J., Kim D.H. (2014) Metabolic variation and antioxidant potential of Malus prumifolia (wild apple) comparied with high flavon-3-ol containing fruits (apple, grapes) and beverage (black tea). Food Chemistry, vol. 163, pp. 46 – 50.
14 Kriventsov V.I. (1976) K metodike opredelenija suhih veshhestv v obraztsah syroi rastitel’noi tkani[To the procedure for determining of dry substances in samples of raw plant tissue]. V sb. “Trudy GNBC”, no69, рр.70 – 95.
15 Lyon B.G, Robertson J.A, Meredith F.I. (1993) Sensory descriptive analysis of cv. Cresthaven peaches-maturity, ripening, and storage effects. Journal of Food Science. Vol. 58, pp. 171 – 181.
16 Otto D. (1999) Selected phenolic compounds in cultivated plants: Ecologic functions, health implications, and modulation by pesticides. Environ. Health perspect ed. D. Otto, M. Meier, S. Schlatter, J.Frischknecht, pp. 109 – 114.
17 Programma i metodika sortoizuchenia plodovyh, jagodnyh I orehoplodnyh kul’tur (1973) [Program and methodology of varietal studies of fruit, berry and nut plant cultures]. Pod obshheijredakcieji G.A. Lobanova. Michurinsk, pp. 268 – 275.
18 Samsonova A.N., Usheva V.B. (1990) Fruktovye I ovoshhnye soki (Tehnica I tehnologija) [Fruit and vegetable juices (machinery and technologies)]. Moskva: Agroprom, pp. 287.
19 Samsonova A.N. (1962) Proizvodstvofruktovo-jagodnych socov s mjacot’ji [Production of fruit and berry juices with pulp]. Moskva: Pishhevaja promyshlennost’, pp. 114 – 120.
20 Sapozhnikov E.V. (1965) Pektinovye veshhestva plodov [The Pectic Substances of Plants]. Moskva: Nauka, pp. 160 – 182.
21 Sedova Z.A. (1991) “Biologicheski aktivnye veshhestva v plodah semechcovyh cul’tur [Biological active substances in pome Plants]” in Sadovodstvo i vinogradarstvo, ed. Z.A. Sedova, S.E. Sokolova, M.A. Makarkina, no 2, pp. 30-32.
22 Sedov E.N. (2011) Selektsia i novye sorta jabloni [Selection and new varieties of apple trees]. Orel: VNIISPK, рр. 300 – 624.
23 Skurihin I.M., Shaternikov V.A. (1985) Kakpravil’no pitat’sja [How to eat properly]. Moskva: Agropromizdat, pp. 180 – 239.
24 Skurihin I.M. (1979) Himicheskiji sostav pishhevyh produktov [Chemical composition of food products.] Мoskva: Pishhevaia promyshlennost’, pp. 117 – 247.
25 Shirley B.F. (1996) Flavonoid biosynthesis: «New» functions for an «old» pathway. Trands Plant Sci. Vol. 11, no 11. pp. 377 – 382.
26 Suni M., Nyman M., Eriksson N-A., Björk L. and Björk I. (2000) Carbohydrate composition and content of organic acids in fresh and stored apples. J. Sci. Food Agric, no 80, pp. 1538 – 1544.
27 Tao S., Khanizadeh S., Zhang H. and Zhang S. (2009) Anatomy, ultrastructure and lignin distribution of stone cells in two Pyrus species. Plant Sci.Vol. 176, pp. 413 – 419.
28 Treutter D (2005). Significance of flavonoids in plant resistance and enhancement of their biosynthesis. Plant Biology. Vol. 7, pp. 581 – 591.
29 Vavilov N.I. (1965) Tsentry proishojdenija kul’turnyh rasteniji [Centers of origin of cultivated Plants] izbrannye trudy. vol. 5, pp. 9 – 176.
30 Vigorov L.I. (1964) Opredelenie razlichnykh form katekhinov v plodakh i jagodakh. Trudy II Vsesojuznogo seminara po biologicheski aktivnym (lechebnym) veshhestvam plodov i jagod. Sverdlovsk, pp. 310-322.
31 Usenik V., Mikulic Petkovsek M., Solar A., Stampar F. (2004) Flavanols of leaves in relation to apple scab resistance. Zeitschriftfür Pflanzenkrankheiten und Pflanzenschutz. Vol. 111, pp. 137 – 144.
32 Wollenweber E. and Diez V. (1981) Occurrence and distribution of free flavonoid aglycones in plants. Phytochemistry. Vol. 20, pp. 869 – 932.
33 Zaprometov M. N. (1963) Biohimija katehinov. [Biochemistry of catechins]. M., Nauka, pp. 20 – 25.