Физикалық жүктемеге дейінгі және кейінгі адамдардың кардиоинтервал тербелімдері мен пульстерінің тәуліктік динамикасының энтропиялық көрсеткіштерін зерттеу
DOI:
https://doi.org/10.26577/EB-2017-4-1307Кілттік сөздер:
адам, тәуліктік (циркадианды ритмдер), пульс, кардиоинтервал тербелімі, физикалық жүктеме, энтропия.Аннотация
Физикалық жүктемеге дейінгі және физикалық жүктемеден кейінгі жас адамдардың кардиоинтервалдарының тербелімдері мен пульстерінің орта мәндерінің тәуліктік (циркадианды) динамикасының ерекшеліктері алғаш рет осы жұмыста анықталып, талданды. Физикалық жүктемеден кейін жүрек жиырылу жылдамдығының көлемі статистикалық маңызы бар көлемге дейін жоғарылады (Р≤0,05). Сонымен, физикалық жүктемеге дейін пульстің көрсеткіштері 69,7±3,9 соққы/мин-тан 77,5±5,5 соққы/мин-қа, ал физикалық жүктемеден кейін 101,7±6,5 соққы/мин-тан 110,1±6,0 соққы/мин-қа дейін өзгерді. Кардиоинтервал тербелімінің көлемі физикалық жүктемеге дейін 0,127±0,09 сек-тан 0,127±0,09 сек-қа дейін өзгерді, ал физикалық жүктемеден кейін 0,087±0,01 сек-тан 0,111±0,08 сек-қа дейін өзгерді. Кардиоинтервал көлемі физикалық жүктемеге дейінгіге қарағанда, физикалық жүктемеден кейін төмендігі анықталды.
Физикалық жүктемеге дейін және кейін жас адамдардың пульстерінің орта мәндерінің тәуліктік динамикасы мен кардиоинтервал тербелімдерінің мәндерінің энтропиясы алғаш рет есептелінді. Сонымен, пульстің энтропиясының көлемі физикалық жүктемеге дейін - 0,6165, физикалық жүктемеден кейін - 0,6668 тең, ал кардиоинтервал тербелімдерінің көлемі физикалық жүктемеге дейін - 0,5749, ал физикалық жүктемеден кейін - 0,5432. Пульстің тәуліктік динамикасының көрсеткіштері физикалық жүктемеден кейін жоғарылайды, ал кардиоинтервал тербелімі, керісінше азаяды.
Библиографиялық сілтемелер
1. Тулеуханов С.Т. Биологические ритмы- фундаментальный закон живой природы // Известия НАН РК. Серия биологическая и медицинская.- Алматы,2002- №6(234). – С.3-16.
2. Тулеуханов С.Т. Хронофизиология: достижения и перспективы развития // Вестник КазНУ. Серия биологическая,- 2002-№1(16).- С.94-101.
3. Төлеуханов С.Т. Биологиялық ырғақ- тірі табиғаттың іргелі заңы // Ғылым көкжиегінде: ғылыми-көпшілік жинақ.- Алматы, 2006 - 59-68 б.
4. Хронобиология и хрономедицина // Руководство.- под редакцией С.И. Рапопорта, В.А. Фролова, Л.Г. Хетагуровой.- М.: МИА, 2012-480с.
5. Жанабаев З.Ж. Критерии самоподобия и самоаффинности динамического хаоса // Вестник КазНУ. Серия физическая. – 2013– №1 (44). – С. 58-66.
6. Zhanabaev Z.Zh, Kozhagulov Y.T, Khokhlov S.A. Scale invariance criteria of dynamical chaos // International Journal of mathematics and physics 4.-2013- №2.- P.29-37.
7. Аширбаев Х.К., Кабылбеков Х.А., Абдрахманова А.И., Кыдырбекова Ж.Б. Организация компьютерной лабораторной работы по исследованию электрического и магнитного полей с использованием пакета программ MATLAB // Известия НАН РК, серия физ.мат.- Алматы,2017- №4. – С.206-213.
8. Хайтун С. Д. Трактовка энтропии как меры беспорядка и ее воздействие на современную научную картину мира // Вопросы философии. – 2013.- №2. –С.62-74.
9. Чайка В. Я. Биоритмы человека – ключ к прогнозированию работоспособности, надежности, совместимости // Научно-методический сборник. – Караганда, 2013. -№3. – С. 55.
10. Цфасман А.З., Алпаев Д.В. // Циркадная ритмика артериального давления при измененном суточном ритме жизни. Репроцентр М, М.: 2010 -Т.2 -С. 305-358.
11. Степанова С. И. Суточные ритмы показателей кардиореспираторной системы человека / Проблемы космической биологии. – 1989.- Т.64 – С.34-60.
12. Aschoff Y. Biological rhythms. - №Y-L., 1981-P.320.
13. Haus E., Smolensky M. // Biological clock and shift work: circadian dysregulation and potential long-term effects. Cancer Causes and Control -2006.- №5. - P.489-500.
14. De Scalzi M, De Leonardis V., Calzolari F., Barchielli M., Cinelli P., Chiodi L., Fabiano F.S., Vergassola R. Heart rate and premature beats: a chronobiologic study // Giornale Italiano di Cardiologia, - 1984 – Vol.14(7). - P. 465–470.
15. Smith, S. Characterizing the effects of airborne vibration on human body vibration response // Aviation, Space, and Environmental Medicine. – 2002 – №73 (1). – P. 36-45.
16. Wertheimer, L, Hassen A, Delman A., et al. Cardiovascular circadian rhythm in man // Chronobiology, Igaku Shoin. Tokyo, -1974. - P. 742-747.
17. Kohno I, Iwasaki H, Okutani M., et al. Circadian blood pressure and heart rate profiles in normotensive patients with mild hyperthyroidism // Chronobiol. Int.- 1998- vol.15. - №4. - P. 337-347.
18. Germano G., Cornelissen G., Scarpelli P. T., et al. Age effects upon circadian characteristics of human blood pressure // Chronobiolog. – 1988. -vol. l5-№3.- P.266.
19. Brown F.A. The biological clock. Two views // F. A. Brown jun., J. W Hastings, J. D. Palmer. — N. Y.; London: Acad.,- 1970. — P.198.
20. Khalsa SBS, Jewett ME, Duffy JF, et al. The timing of the human circadian clock is accurately represented by the core body temperature rhythm following phase shifts to a three-cycle light stimulus near the critical zone. // J. Biol Rhythms. - 2000.- №15(6). -P.524–530.
21. Rimmer DW, Boivin DB, Shanahan TL, et al. Dynamic resetting of the human circadian pacemaker by intermittent bright light. // Am J Physiol.- 2000.-№3.- P.279
22. Culic V. Chronobiological rhythms of acute cardiovascular events and underlying mechanisms // Int. J. Cardiol. -2014.- №174. -P. 417–419.
23. Curtis A.M., Cheng Y., Kapoor S., Reilly D., Price T. S., Fitzgerald G. A. Circadian variation of blood pressure and the vascular response to asynchronous stress // Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A.- 2007. № 104. -P. 3450–3455.
24. Durgan D. J., Young M. E. The cardiomyocyte circadian clock: emerging roles in health and disease // Circ. Res. -2010.-№106.- P.647–658.
25. Slomczynski W., Kwapier J., Zyczkowski K. Entropy Computing Via Integration over Fractal Measures // Chaos. – 2000. – Vol.10, №1. -P. 180-188.
References
1. Tuleukhanov S.T. (2002) Biologicheskie ritmy- fundamental’nyi zakon zhivoi prirody [Biological rhythms - the fundamental law of wildlife]. Izvestiya NAN RK. Series biological and medical. no. 6(234), pp. 3-16.
2. Tuleukhanov S.T. (2002) Chronofiziologiya: dostizheniyz i perspektivy razvitiyz [Chronofiziology: achievements and prospects of development]. Vestnik KazNU. Biological series- no 1(16), pp. 94-101.
3. Toleukhanov S.T. (2006) Biologiyalyk yrgak- tiri tabigattyn irgeli zany [ Biorhythm - the fundamental law of wildlife]. Gylym kokjieginde- gylymi kopshilik zhinak. - pp.59-68
4. Chronobiologiya and Chronomeditcina (2012) [Chronobiology and chronomedicina]. Rukovodstvo-pod redakciei S.I. Rapoporta, V.A. Frolova, L.G. Hetagurovoi. - M.: MIA. – pp.480.
5. Zhanabayev Z. Zh. (2013) Kriterii samopodobiya I samoaffinosti dinamicheskogo haosa [Criteria of self-similarity and self-affinity of dynamic chaos]. Vestnik KazNU. Physical series, no 1(44), pp. 58-66.
6. Zhanabaev Z. Zh, Kozhagulov Y.T, Khokhlov S.A. (2013). Scale invariance criteria of dynamical chaos // International Journal of mathematics and physics 4.-no 2.- pp.29-37.
7. Ashirbaev Ch. K., Kabylbekov Ch. A., Abdrakhmanova A. I., Kydyrbekova Zh. B. (2017) Organizatciya komp’iuternoi laboratornoi raboty po issledivaniu elektricheskogo I magnitnogo polei s ispol’zovaniem paketa program MATLAB [The organization of computer laboratory work on a research electric and magnetic water with use of the software package of MATLAB]. Izvestiya NAN RK, physical. mat series. no.4. – pp.206-213.
8. Chaitun S. D. (2013) Traktovka entropii kak mery besporyadka I ee vozdeistvie na sovremennuiu nauchnuiu kartinu mira [Interpretation of entropy as measures of a disorder and her impact on a modern scientific picture of the world]. Voprosy filosofii, no 2, pp. 62-74.
9. Chaika V. Ya. (2013) Bioritmy cheloveka- kliuch k prognozirovaniiu rabotosposobnosti, nadezhnosti, sovmestimosti [Biorhythms of the person – a key to forecasting of working capacity, reliability, compatibility]. Nauchno-metodicheski sbornik, no 3, pp. 55.
10. Cfasman A. Z., Alpaev D. V. (2010) Circadnaya ritmika arterial’nogo davleniya pri izmenennom sutochnom ritme zhizni [Circadian rhythmics of arterial blood pressure at the changed daily rhythm of life]. Reprocentr M, vol.2, pp. 305-358.
11. Stepanova S. I. (1989) Sutochnye ritmy pokazatelei kardiorespiratornoi sistemy cheloveka [Daily rhythms of indicators of cardiorespiratory system of the person]. Problemy kosmicheskoi biologii, vol.64, pp.34-60.
12. Aschoff J. (1981) Biological rhythms, no Y-L., pp.320.
13. Haus E., Smolensky M. (2006) Biological clock and shift work: circadian dysregulation and potential long-term effects. Cancer Causes and Control. №5.- P.489-500.
14. De Scalzi M, De Leonardis V., Calzolari F., Barchielli M., Cinelli P., Chiodi L., Fabiano F.S., Vergassola R. (1984) Heart rate and premature beats: a chronobiologic study. // Giornale Italiano di Cardiologia, Vol.14(7), P. 465–470.
15. Smith S. (2002) Characterizing the effects of airborne vibration on human body vibration response. Aviation, Space, and Environmental Medicine, no 73 (1), pp. 36-45.
16. Wertheimer L, Hassen A, Delman A., et al. (1974) Cardiovascular circadian rhythm in man. Chronobiology, Igaku Shoin. Tokyo,. pp.742-747.
17. Kohno I, Iwasaki H, Okutani M., et al. (1998) Circadian blood pressure and heart rate profiles in normotensive patients with mild hyperthyroidism. Chronobiol. Int. vol. 15, no 4, pp. 337-347.
18. Germano G., Cornelissen G., Scarpelli P. T., et al. (1988) Age effects upon circadian characteristics of human blood pressure. Chronobiolog.vol.l5, no 3, pp.266.
19. Brown F.A. The biological clock. Two views (1970) F. A. Brown jun., J. W Hastings, J. D. Palmer. N. Y.; London: Acad.,pp.198.
20. Khalsa SBS, Jewett ME, Duffy JF, et al. (2000) The timing of the human circadian clock is accurately represented by the core body temperature rhythm following phase shifts to a three-cycle light stimulus near the critical zone. J. Biol Rhythms., no15(6). pp.524–530.
21. Rimmer DW, Boivin DB, Shanahan TL, et al. (2000) Dynamic resetting of the human circadian pacemaker by intermittent bright light. Am J Physiol., no 3, pp.279
22. Culic V. (2014) Chronobiological rhythms of acute cardiovascular events and underlying mechanisms. Int. J. Cardiol., no 174, pp. 417–419.
23. Curtis A.M., Cheng Y., Kapoor S., Reilly D., Price T. S., Fitzgerald G. A. (2007) Circadian variation of blood pressure and the vascular response to asynchronous stress. Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A, no 104, pp. 3450–3455.
24. Durgan D. J., Young M. E. (2010) The cardiomyocyte circadian clock: emerging roles in health and disease. Circ. Res., no 106, pp.647–658.
25. Slomczynski W., Kwapier J., Zyczkowski K. (2000) Entropy Computing Via Integration over Fractal Measures. Chaos, vol.10, no 1, pp.180-188.
2. Тулеуханов С.Т. Хронофизиология: достижения и перспективы развития // Вестник КазНУ. Серия биологическая,- 2002-№1(16).- С.94-101.
3. Төлеуханов С.Т. Биологиялық ырғақ- тірі табиғаттың іргелі заңы // Ғылым көкжиегінде: ғылыми-көпшілік жинақ.- Алматы, 2006 - 59-68 б.
4. Хронобиология и хрономедицина // Руководство.- под редакцией С.И. Рапопорта, В.А. Фролова, Л.Г. Хетагуровой.- М.: МИА, 2012-480с.
5. Жанабаев З.Ж. Критерии самоподобия и самоаффинности динамического хаоса // Вестник КазНУ. Серия физическая. – 2013– №1 (44). – С. 58-66.
6. Zhanabaev Z.Zh, Kozhagulov Y.T, Khokhlov S.A. Scale invariance criteria of dynamical chaos // International Journal of mathematics and physics 4.-2013- №2.- P.29-37.
7. Аширбаев Х.К., Кабылбеков Х.А., Абдрахманова А.И., Кыдырбекова Ж.Б. Организация компьютерной лабораторной работы по исследованию электрического и магнитного полей с использованием пакета программ MATLAB // Известия НАН РК, серия физ.мат.- Алматы,2017- №4. – С.206-213.
8. Хайтун С. Д. Трактовка энтропии как меры беспорядка и ее воздействие на современную научную картину мира // Вопросы философии. – 2013.- №2. –С.62-74.
9. Чайка В. Я. Биоритмы человека – ключ к прогнозированию работоспособности, надежности, совместимости // Научно-методический сборник. – Караганда, 2013. -№3. – С. 55.
10. Цфасман А.З., Алпаев Д.В. // Циркадная ритмика артериального давления при измененном суточном ритме жизни. Репроцентр М, М.: 2010 -Т.2 -С. 305-358.
11. Степанова С. И. Суточные ритмы показателей кардиореспираторной системы человека / Проблемы космической биологии. – 1989.- Т.64 – С.34-60.
12. Aschoff Y. Biological rhythms. - №Y-L., 1981-P.320.
13. Haus E., Smolensky M. // Biological clock and shift work: circadian dysregulation and potential long-term effects. Cancer Causes and Control -2006.- №5. - P.489-500.
14. De Scalzi M, De Leonardis V., Calzolari F., Barchielli M., Cinelli P., Chiodi L., Fabiano F.S., Vergassola R. Heart rate and premature beats: a chronobiologic study // Giornale Italiano di Cardiologia, - 1984 – Vol.14(7). - P. 465–470.
15. Smith, S. Characterizing the effects of airborne vibration on human body vibration response // Aviation, Space, and Environmental Medicine. – 2002 – №73 (1). – P. 36-45.
16. Wertheimer, L, Hassen A, Delman A., et al. Cardiovascular circadian rhythm in man // Chronobiology, Igaku Shoin. Tokyo, -1974. - P. 742-747.
17. Kohno I, Iwasaki H, Okutani M., et al. Circadian blood pressure and heart rate profiles in normotensive patients with mild hyperthyroidism // Chronobiol. Int.- 1998- vol.15. - №4. - P. 337-347.
18. Germano G., Cornelissen G., Scarpelli P. T., et al. Age effects upon circadian characteristics of human blood pressure // Chronobiolog. – 1988. -vol. l5-№3.- P.266.
19. Brown F.A. The biological clock. Two views // F. A. Brown jun., J. W Hastings, J. D. Palmer. — N. Y.; London: Acad.,- 1970. — P.198.
20. Khalsa SBS, Jewett ME, Duffy JF, et al. The timing of the human circadian clock is accurately represented by the core body temperature rhythm following phase shifts to a three-cycle light stimulus near the critical zone. // J. Biol Rhythms. - 2000.- №15(6). -P.524–530.
21. Rimmer DW, Boivin DB, Shanahan TL, et al. Dynamic resetting of the human circadian pacemaker by intermittent bright light. // Am J Physiol.- 2000.-№3.- P.279
22. Culic V. Chronobiological rhythms of acute cardiovascular events and underlying mechanisms // Int. J. Cardiol. -2014.- №174. -P. 417–419.
23. Curtis A.M., Cheng Y., Kapoor S., Reilly D., Price T. S., Fitzgerald G. A. Circadian variation of blood pressure and the vascular response to asynchronous stress // Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A.- 2007. № 104. -P. 3450–3455.
24. Durgan D. J., Young M. E. The cardiomyocyte circadian clock: emerging roles in health and disease // Circ. Res. -2010.-№106.- P.647–658.
25. Slomczynski W., Kwapier J., Zyczkowski K. Entropy Computing Via Integration over Fractal Measures // Chaos. – 2000. – Vol.10, №1. -P. 180-188.
References
1. Tuleukhanov S.T. (2002) Biologicheskie ritmy- fundamental’nyi zakon zhivoi prirody [Biological rhythms - the fundamental law of wildlife]. Izvestiya NAN RK. Series biological and medical. no. 6(234), pp. 3-16.
2. Tuleukhanov S.T. (2002) Chronofiziologiya: dostizheniyz i perspektivy razvitiyz [Chronofiziology: achievements and prospects of development]. Vestnik KazNU. Biological series- no 1(16), pp. 94-101.
3. Toleukhanov S.T. (2006) Biologiyalyk yrgak- tiri tabigattyn irgeli zany [ Biorhythm - the fundamental law of wildlife]. Gylym kokjieginde- gylymi kopshilik zhinak. - pp.59-68
4. Chronobiologiya and Chronomeditcina (2012) [Chronobiology and chronomedicina]. Rukovodstvo-pod redakciei S.I. Rapoporta, V.A. Frolova, L.G. Hetagurovoi. - M.: MIA. – pp.480.
5. Zhanabayev Z. Zh. (2013) Kriterii samopodobiya I samoaffinosti dinamicheskogo haosa [Criteria of self-similarity and self-affinity of dynamic chaos]. Vestnik KazNU. Physical series, no 1(44), pp. 58-66.
6. Zhanabaev Z. Zh, Kozhagulov Y.T, Khokhlov S.A. (2013). Scale invariance criteria of dynamical chaos // International Journal of mathematics and physics 4.-no 2.- pp.29-37.
7. Ashirbaev Ch. K., Kabylbekov Ch. A., Abdrakhmanova A. I., Kydyrbekova Zh. B. (2017) Organizatciya komp’iuternoi laboratornoi raboty po issledivaniu elektricheskogo I magnitnogo polei s ispol’zovaniem paketa program MATLAB [The organization of computer laboratory work on a research electric and magnetic water with use of the software package of MATLAB]. Izvestiya NAN RK, physical. mat series. no.4. – pp.206-213.
8. Chaitun S. D. (2013) Traktovka entropii kak mery besporyadka I ee vozdeistvie na sovremennuiu nauchnuiu kartinu mira [Interpretation of entropy as measures of a disorder and her impact on a modern scientific picture of the world]. Voprosy filosofii, no 2, pp. 62-74.
9. Chaika V. Ya. (2013) Bioritmy cheloveka- kliuch k prognozirovaniiu rabotosposobnosti, nadezhnosti, sovmestimosti [Biorhythms of the person – a key to forecasting of working capacity, reliability, compatibility]. Nauchno-metodicheski sbornik, no 3, pp. 55.
10. Cfasman A. Z., Alpaev D. V. (2010) Circadnaya ritmika arterial’nogo davleniya pri izmenennom sutochnom ritme zhizni [Circadian rhythmics of arterial blood pressure at the changed daily rhythm of life]. Reprocentr M, vol.2, pp. 305-358.
11. Stepanova S. I. (1989) Sutochnye ritmy pokazatelei kardiorespiratornoi sistemy cheloveka [Daily rhythms of indicators of cardiorespiratory system of the person]. Problemy kosmicheskoi biologii, vol.64, pp.34-60.
12. Aschoff J. (1981) Biological rhythms, no Y-L., pp.320.
13. Haus E., Smolensky M. (2006) Biological clock and shift work: circadian dysregulation and potential long-term effects. Cancer Causes and Control. №5.- P.489-500.
14. De Scalzi M, De Leonardis V., Calzolari F., Barchielli M., Cinelli P., Chiodi L., Fabiano F.S., Vergassola R. (1984) Heart rate and premature beats: a chronobiologic study. // Giornale Italiano di Cardiologia, Vol.14(7), P. 465–470.
15. Smith S. (2002) Characterizing the effects of airborne vibration on human body vibration response. Aviation, Space, and Environmental Medicine, no 73 (1), pp. 36-45.
16. Wertheimer L, Hassen A, Delman A., et al. (1974) Cardiovascular circadian rhythm in man. Chronobiology, Igaku Shoin. Tokyo,. pp.742-747.
17. Kohno I, Iwasaki H, Okutani M., et al. (1998) Circadian blood pressure and heart rate profiles in normotensive patients with mild hyperthyroidism. Chronobiol. Int. vol. 15, no 4, pp. 337-347.
18. Germano G., Cornelissen G., Scarpelli P. T., et al. (1988) Age effects upon circadian characteristics of human blood pressure. Chronobiolog.vol.l5, no 3, pp.266.
19. Brown F.A. The biological clock. Two views (1970) F. A. Brown jun., J. W Hastings, J. D. Palmer. N. Y.; London: Acad.,pp.198.
20. Khalsa SBS, Jewett ME, Duffy JF, et al. (2000) The timing of the human circadian clock is accurately represented by the core body temperature rhythm following phase shifts to a three-cycle light stimulus near the critical zone. J. Biol Rhythms., no15(6). pp.524–530.
21. Rimmer DW, Boivin DB, Shanahan TL, et al. (2000) Dynamic resetting of the human circadian pacemaker by intermittent bright light. Am J Physiol., no 3, pp.279
22. Culic V. (2014) Chronobiological rhythms of acute cardiovascular events and underlying mechanisms. Int. J. Cardiol., no 174, pp. 417–419.
23. Curtis A.M., Cheng Y., Kapoor S., Reilly D., Price T. S., Fitzgerald G. A. (2007) Circadian variation of blood pressure and the vascular response to asynchronous stress. Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A, no 104, pp. 3450–3455.
24. Durgan D. J., Young M. E. (2010) The cardiomyocyte circadian clock: emerging roles in health and disease. Circ. Res., no 106, pp.647–658.
25. Slomczynski W., Kwapier J., Zyczkowski K. (2000) Entropy Computing Via Integration over Fractal Measures. Chaos, vol.10, no 1, pp.180-188.
Жүктелулер
Как цитировать
Tuleukhanov, S. T., Salatova, O. I., Zhanabayev, Z. Z., Oralbek, A. N., & Zhexebay, D. M. (2018). Физикалық жүктемеге дейінгі және кейінгі адамдардың кардиоинтервал тербелімдері мен пульстерінің тәуліктік динамикасының энтропиялық көрсеткіштерін зерттеу. ҚазҰУ Хабаршысы. Биология сериясы, 73(4), 115–123. https://doi.org/10.26577/EB-2017-4-1307
Шығарылым
Бөлім
ФИЗИОЛОГИЯ И БИОХИМИЯ ЧЕЛОВЕКА И ЖИВОТНЫХ
