Жариялау этикасы

«ҚазҰУ хабаршысы. Биология сериясы» журналы өзінің кәсіби қызметінде әл-Фараби атындағы «ҚазҰУ-нің ғылыми журналдары үшін жариялау этикасы» қағидалары мен нормаларын ұстанады.  Жариялау этикасы комитетінің (COPE) халықаралық жариялау этикалық стандартына сәйкес әзірленген.

Жариялау этикасы редакторларға, рецензенттерге және авторларға арналған этикалық мінез-құлық нормаларын, қағидалары мен стандарттарын, мүдделер қақтығысын, этикалық емес мінез-құлықты анықтау шараларын, мақаланы алып тастау (кері тарту), түзету және теріске шығару жөніндегі нұсқаулықтарды белгілейді.

Жарияланымның барлық қатысушылары, атап айтқанда әр автор, ғылыми редактор, шолушы, жауапты хатшы, «ҚазҰУ хабаршысы. Биология сериясы» ғылыми журналының редакциялық кеңесінің мүшелері жариялау этикасының қағидаларын, нормалары мен стандарттарын сөзсіз ұстануы керек. Этикалық қағидаларды сақтау ғылыми журналдың сапасын қамтамасыз ету және сақтау үшін, сондай-ақ жариялау процесіне қатысушылар арасында сенім мен сыйластықты қалыптастыру үшін маңызды.

Редакторлардың немесе баспагерлердің өз мақалаларына тәуелсіз шолу жасаған кезде, келісімшарттық және жалған шолу кезінде, ғылыми зерттеу нәтижелерін жариялау, жалған авторлық, зерттеу нәтижелерін бұрмалау және жасау, сенімсіз жариялау жөніндегі агенттік қызметіне жүгіну  әрекеттері, ғылыми мәтіндер, қолжазба мақалаларын авторлардың рұқсатынсыз басқа басылымдарға беру, материалдарды авторлардан тыс үшінші тұлғаларға беру, редакторлық процестердің авторлық және құпиялық қағидаларын бұзу жағдайлары, дәйексөз, плагиатпен айла-шарғы жасау әрекеттері этикаға жат мінез-құлық деп танылады.

Редакциялық кеңес мүшелеріне арналған жариялау этикасының қағидалары

 Журналдың редакция мүшелері ««ҚазҰУ хабаршысы. Биология сериясы» журналының дамуы, жетілдірілуі, журналдың халықаралық деректер базасында жылжуы үшін жауап береді, пікір бостандығы туралы ереже қағидаларын басшылыққа алуы, сонымен қатар журнал авторлары мен оқырмандарының ғылыми және кәсіби қажеттіліктерін қанағаттандыруы, журнал авторы, шолушысы және баспагерінің коммерциялық мүдделеріне материалдарды жариялау туралы шешімдерге әсер етуіне жол бермеуі керек; ғылыми жарияланымдардың сапасын арттыру, жариялау процесінің барлық кезеңдерінде ақпараттың құпиялығын сақтау үшін барлық мүмкін шараларды қабылдауы керек.

 Барлық авторлардың теңдігі. Авторлар ұсынған материалдарды журналға жариялау туралы шешім қабылдау үшін редакция ұйымының мүшелері жауап береді. Редакциялық кеңес мүшелері қолжазбаларды нәсіліне, жынысына, жыныстық бағдарына, діни нанымына, этносына, азаматтығына, авторлардың саяси көзқарасына немесе коммерциялық ойларына қарамастан интеллектуалды мазмұнына қарай бағалауы керек.

Қолжазбаны жариялау туралы шешім қабылдау. Редакцияға жіберілген мақалалардың қайсысы жариялануы керек деген мәселені журналдың редакция ұйымының мүшелері форматтауға, плагиатқа қойылатын талаптарға сәйкестігін тексеру нәтижелері бойынша және ғылыми шолу нәтижелері бойынша қабылдайды. Қолжазбаны жариялау туралы шешім қабылдаған кезде редакция алқасы журналдың саясаты мен баспа этикасын басшылыққа алады, плагиат, ғылыми этика қағидаларын, стандарттарын және нормаларын бұзу және авторлық құқықты бұзу белгілері бар мақалаларды жариялауға жол бермейді.

Редакция ұйымының мүшелері белгілі этикалық емес мінез-құлық белгілері, плагиат, авторлардың шамадан тыс өзін-өзі сілтеуі, мүдделер қақтығысы бар мақалаларды жариялануына тікелей жауап береді. Егер мақала жазу кезінде жариялау және / немесе ғылыми этика қағидалары бұзылса, редакциялық кеңес COPE ұсыныстары негізінде жарияланған немесе ғылыми этиканы бұзған жағдайда  ғылыми журналдың редакторы редакция ұйымының шешімі негізінде мақаланы жарилаудан бас тарта алады.

Мақала жариялануға тыйым салынады:

• егер алынған мәліметтердің сенімсіз екендігі немесе заңсыз әрекеттер нәтижесінде алынғандығы туралы нақты дәлелдер болса, мысалы, деректерді бұрмалау;
• қолжазбаны журналға жарияламас бұрын оны басқа басылымда жариялау фактісі анықталған жайдайда;
• мақалада плагиаттың анықталуы, оның ішінде фигуралар, графиктер, кестелер және т.б. басқа басылымдарда алынса;
• мақалада басқа ғалымдарға және олардың зерттеулеріне теріс әсер етуі мүмкін өрескел қателіктердің болуы, мысалы, дұрыс емес есептеу немесе эксперименттік қате;
• үшінші жақ тарапынан мақаланың немесе оның жекелеген бөліктеріне авторлық құқық туралы талаптардың пайда болуы жағдайында;
• мақалада жариялау принциптері, стандарттары мен нормалары және / немесе ғылыми этикаға қайшы келетін ақпараттар болған жағдайда.

Жоғарыда аталған жағдайларда журналдың редакциясы тексеру жүргізеді, оның нәтижелері бойынша мақаланы жариялаудан алып тасталуына / жойып тасталуына (қайтарып алуға) болады. Ол үшін мақаланы жариялаудан алып тастау актісі жасалады, оны ғылыми редактор растап және қол қойылады. Актінің көшірмесі авторға мақаланың сәйкестігі үшін жіберіледі.

Осыдан кейін журналдың веб-сайтында жарияламау себептері көрсетілген мақала  қайтарылды деп белгіленеді. Редакциялық алқа мақаланы қайтарып алу (алып тастау) туралы ақпаратты журнал веб-сайтының басты бетінде жариялайды және мақаланы журналдың келесі санынан алып тастайды.

Редакция «ҚазҰУ хабаршысы. Биология сериясы» журналы жарияланған сандарда анықталған бұзушылықтарға қатысты барлық негізделген өтініштерді жауапкершілікпен, объективті және мұқият қарайды.

Редакторлар материалды жариялағаннан кейін  анықталған қателіктер мен бұзушылықтар туралы редакцияға мүмкіндігінше тезірек хабарлауды авторлар мен рецензенттердің жауапкершілігі мен міндеті деп санайды.

Құпиялылық қағидаты.Қолжазбаны қарау сатысында (ол жарияланғанға дейін) редакторлар мен редакция алқасы мүшелері бұл туралы ақпаратты авторлардан, тағайындалған рецензенттерден және баспагерден басқа ешкімге жарияламауы керек. Қарауға алынған кез-келген қолжазба құпия материал ретінде қарастырылуы керек. Ғылыми редактордың рұқсатынсыз қолжазбалар үшінші тараппен көрсетілмеуі немесе талқыланбауы керек.

Редакция алқасының мүшелері қабылданбаған қолжазбаларды авторлардың жазбаша келісімінсіз редакция мүшелері өз зерттеулерінде пайдаланбауын қамтамасыз етеді.

Этикаға жат мінез-құлық талаптарын қарау. Редакция алқасының мүшелері қолжазба авторының этикалық жат қылықтарын жеке-жеке қарастырады.  Редакциялық алқа мүшелері  талаптарға қатысты объективті және адекватты шаралар қабылдау. Егер талап қоюдың себептері расталса, редакция алқасының мүшелері қолжазбаны жариялаудан бас тартуға және автормен корреспонденция үшін одан әрі ынтымақтастықты тоқтатуға және автордың (авторлардың) әдепсіз қылықтарын одан әрі тоқтату үшін басқа шараларды қабылдауға құқылы.

* Редакциялық кеңес, олардың міндеттері

«ҚазҰУ хабаршысы. Биология сериясы» журналының ғылыми редакторының, жауапты хатшы, редакция алқасы мүшелерінің міндеттері тиісті бекітілген жұмыс нұсқаулықтарында көрсетілген.

Автордың  басылым этикасының қағидалары

  Бір реттік басылым. Автолар редакторға ұсынылған қолжазбаның басқа басылымдарға қарауға жіберілмегеніне жауап береді. Бір уақытта бірнеше журналдарда / басылымдарда қолжазбаны ұсынуға жол берілмейді және бұл басылым этикасының принциптері, стандарттары мен нормаларын қылмыстық бұзушылық болып табылады.

   Қолжазбаның авторлығы. Қолжазбаны дайындауға ең үлкен  үлес қосатын адам (екі және одан да көп авторлармен бірге) авторлар тізімінде бірінші болып көрсетіледі. Әр мақала үшін хат жазуға автор тағайындалуы керек, ол мақаланың соңғы нұсқасын дайындауға, редакциямен байланысуға жауапты. Оған авторлар тізіміне жеткілікті үлес қосқан барлық зерттеушілердің қатысуын (егер авторлардың саны біреуден көп болса) қамтамасыз етуі керек, сонымен қатар басылымға редакцияға жіберу үшін барлық авторлардан қолжазбаның соңғы нұсқасынан рұқсаттама алуы керек. Қолжазбада / мақалада аталған барлық авторлар шығарманың мазмұнына жауап береді.

  Түпнұсқаның қағидасы. Автор (лар) қолжазбада ұсынылған зерттеу нәтижелері өзіндік жұмысты ұсынатындығына және плагиат тексеру жүйесі арқылы қолжазбаны тексеру барысында анықталуы мүмкін қателіктер мен плагиаттың болмауына кепілдік береді.

  Авторлар этикалық  мінез-құлық, плагиат, өзін-өзі плагиаттау, өзіне сілтеме жасау, бұрмалау, ойдан шығару, деректерді бұрмалау, жалған авторлық, қайталану, мүдделер қақтығысы және алдау белгілері бар мақалалардың жариялануына жауап береді.

  Дереккөздерді растау қағидасы. Автор (лар) зерттеу барысында өз (дері) пайдаланған ғылыми және басқа дереккөздерді дұрыс көрсетуге міндетті. Басқа біреудің шығармасының кез-келген бөліктерін қолданған жағдайда немесе басқа автордан (авторлардан) өтініштер алған кезде, қолжазбада түпнұсқа дереккөздің авторын (авторларын) көрсететін библиографиялық сілтемелер болуы керек. Сенімсіз дереккөздерден алынған ақпарат қолжазбаны дайындауда пайдаланылмауы керек.

  Егер рецензенттерге, ғылыми редакторға, журналдың редакция мүшелеріне (зерттеушілеріне) зерттеу нәтижелерінің шынайылығы мен сенімділігіне күмән тудырса, авторлар  қолжазбада келтірілген нәтижелерді немесе фактілерді растайтын қосымша материалдар ұсынуы керек.

   Жариялау процесіндегі қателіктерді түзету. Егер шығармадағы қателіктер мен белгілерді жариялау процесінің кез-келген кезеңінде анықталса, авторлар бұл туралы ғылыми редакторға шұғыл хабарлауына және журналдың тиісті веб-сайтында (Erratum немесе Corrigendum) жариялау үшін жіберілген қателерді ескертулермен бірге жоюға немесе түзетуге көмек көрсетуге міндетті. Егер түзетуге болмайтын көп қателер табылса, автор (лар) қолжазбаны / мақаланы алып тастауы керек.

   Жариялау этикасының қағидасы. Авторлар сын-пікірлерге немесе зерттеулерге қатысты түсініктемелерге, сондай-ақ рецензия мен жариялауға қатысты редакциямен өзара қарым-қатынасқа қатысты этикалық нормаларды сақталуы керек. Авторлардың этикалық қағидаларды сақтамауы баспа этикасының дөрекі бұзушылық ретінде қарастырылады және қолжазбаны рецензиялаудан немесе жариялаудан алып тастауға негіз болады.

Рецензенттерге арналған жариялау этикасының принциптері

Рецензиялаудың объективтілік принципі.   Журналдың  шолушысы (-лары) «ҚазҰУ хабаршысы.

Биологиялық серия «қолжазбаны объективті түрде сараптамалық бағалауды жүзеге асыруға міндеттенеді. Қолжазба авторының (авторларының) жеке сынына жол берілмейді. Рецензент өз ескертулеріне себептер келтіріп, қолжазбаны қабылдау немесе оны қабылдамау туралы шешімін негіздеуі керек.

Автордың (авторлардың) азаматтығы, діни көзқарасы, саяси немесе басқа  көзқарастары рецензенттің (авторлардың)  қолжазбасын  қарау  кезінде ескерілмеуі және ескерілмеуі керек.

Автордың (лардың)  ұлты, діни  көзқарасы, саяси   немесе өзге де көзқарастары рецензенттің  (- лердің)  қолжазбаны  рецензиялау  процесінде  назарға алынбауға және ескерілмеуге тиіс.

Рецензенттің редакциялық шешімдерге қосқан үлесі. Рецензент(-лер) құрастырған сараптамалық бағалау редакцияның жарияланым туралы шешім қабылдауына ықпал етеді, сондай-ақ авторға (- ларға) қолжазбаны жақсартуға көмектеседі. Қолжазбаны жариялауға қабылдау, авторға жұмысты өзгертуге немесе пысықтауға қайтару немесе жарияланымнан бас тарту туралы шешімді рецензиялау нәтижелеріне сүйене отырып, редакция алқасы қабылдайды.

Уақытылы қарау принципі. Рецензент рецензияны редакция белгілеген мерзімде, бірақ қолжазбаны рецензиялауға алған сәттен бастап екі айдан кешіктірмей ұсынуға міндетті. Егер мақаланы қарау және рецензияны белгіленген мерзімде дайындау мүмкін болмаса, рецензент бұл туралы  ғылыми редакторға дереу хабарлауы тиіс.

Берілген қолжазбаны қарау кезінде оның біліктілігі сәйкес келмейді немесе шешім қабылдауға жеткіліксіз деп санайтын рецензент бұл туралы ғылыми редакторға дереу хабарлауға және қолжазбаны қараудан бас тартуға міндетті.

Рецензенттің құпиялылық принципі. Сарапшыға берілген қолжазба құпия материал ретінде қарастырылуы керек. Рецензент оны көрсетуге және / немесе басқалармен журналдың ғылыми редакторынан және / немесе автордан (-лардан) жазбаша рұқсат алғаннан кейін ғана талқылауға құқылы.

Сарапшылардың шолуы кезінде алынған ғылыми жұмыстардың ақпараттары мен идеялары және жариялау процесін қолдау шолушылар (лар) жеке басының пайдасы үшін пайдаланбауы керек.

Дереккөздерді растау принципі. Рецензент қарастырылып отырған қолжазбаның зерттеу нәтижелеріне әсер ететін, бірақ автор (лар) келтірмеген ғылыми еңбектерді көрсетуі керек. Сондай-ақ, рецензент ғылыми редактордың назарын қарастырылып отырған қолжазба мен бұрын жарияланған шығарма арасындағы өзі білетін елеулі ұқсастықтарға немесе кездейсоқтықтарға аударуға міндетті.

Егер рецензент қолжазбада плагиат, дұрыс емес қарыз алу, жалған және жалған материалдар немесе зерттеу нәтижелері бар деп санауға жеткілікті негіздер болса, онда ол қолжазбаның жариялануына жол бермеуі және басылым принциптері, стандарттары мен нормалары мен ғылыми этика нормалары бұзылғандығы туралы журналдың ғылыми редакторына хабарлауы керек.

Мүдделер қақтығысы

  Жариялау этика комитеті (COPE) анықтаған мүдделер қақтығысы дегеніміз - авторлар, рецензенттер немесе редакция алқасы мүшелері жарияланған материалдарға қатысты өздерінің айқын емес ойларын білдіруі .  Мүдделер қақтығысы рецензенттің және редакция алқасы мүшелерінің ғылыми пікіріне әсер етуі мүмкін қаржылық, жеке немесе кәсіби жағдайлар болғанда туындайды.Журналдың жауапты редакторы қолжазбаны жариялау процесінің барлық қатысушыларынан мүдделер қақтығысын ашуды талап етуі керек.

 Академиялық редактор, редакция алқасының мүшесі және рецензенттер редакцияның шешіміне қандай да бір әсер етуі мүмкін мүдделер қақтығысын ашуы керек.  Егер олар қолжазба авторының (ларының) зерттеу нәтижелерімен байланысты қандай-да бір бәсекелестік қатынаста болса немесе басқа да мүдделер қақтығысы болса редакция алқасының мүшелері қолжазбаны қарастырудан бас тартуы керек.

 Журналға қарау үшін қолжазбаны ұсыну кезінде автор (лар) зерттеуді қаржыландырудың барлық көздері қолжазба мазмұнында көрсетілгендігін мәлімдейді;  ұсынылған қолжазбаға қатысты мүдделер қақтығысын тудыруы мүмкін қандай коммерциялық, қаржылық, жеке немесе кәсіби факторлар бар екенін көрсетеді.  Автор (лар) ілеспе хатта, егер мүдделер қақтығысы болса,олардың қолжазбаларын объективті бағалай алмайтын ғалымдарды көрсете алады.

 Рецензент қолжазбаға байланысты авторлардың кез-келгенімен бәсекелестік, ынтымақтастық немесе басқа қатынастардан туындайтын мүдделер қақтығысын тудыруы мүмкін қолжазбаларды қарастырмауы керек.

 Егер қолжазбаның мазмұнымен мүдделер қақтығысы болса, жауапты редактор бұл туралы ғылыми редакторға хабарлауы керек, содан кейін ғылыми редактор қолжазбаны тексеру мен қарауды басқа редакторға / рецензентке тапсырады.

 Шолу мен қарау барысында қатысушылар арасында мүдделер қақтығысының болуы қолжазбадан бас тартуды білдірмейді.