ІЛЕ АЛАТУЫНЫҢ ТҮРГЕН ШАТҚАЛЫ ОРМАНДЫ БЕЛДЕУІНДЕ ЭНДЕМДІК ТҮР ROSA POTENTILLIFLORA CHRSHAN. ET. M. POP. КЕЗДЕСЕТІН ӨСІМДІКТЕР ҚАУЫМДАСТЫҚТАРЫН ГЕОБОТАНИКАЛЫҚ ТҰРҒЫДАН ТАЛДАУ
DOI:
https://doi.org/10.26577/eb.2024.v98.i1.05Кілттік сөздер:
флора, эндем, доминант, популяция, ценопопуляция, ассоциацияАннотация
Мақалада Іле Алатауының Түрген шатқалында сирек, эндемдік Rosa potentilliflora Chrshan. et. M. Pop. түрімен кездесетін өсімдіктер қауымдастықтарына геоботаникалық тұрғыдан талдау жасалынған. Іле Алатуының Түрген шатқалы орманды белдеуінде сирек кездесетін, таралу аймағы шектеулі, эндемдік Rosa potentilliflora Chrshan. et M. Pop. өсімдігінің үш ценопопуляцияның ассоциациясы мен өсімдіктер жабынының пайыздық көрсеткіштері, ярустардың өсімдіктер жамылғысы сипатталған. Əр ценопопуляция шегінде 10×10 м2 болатын өлшемді трансекта салынған, зерттеу объектісінің жастық құрамы анықталған. Іле Алатуының Түрген шатқалы орманды белдеуіндегі бұл түрдің популяциясының дамуы қалыпты жағдайда екендігін көрсетеді. Үш ценопопуляцияның жағдайында да Rosa potentilliflora өсімдігінің өскіннен бастап, толық жетілген генеративтік дарақтар күйі кездесті. Іле Алатуының Түрген шатқалы орманды белдеуінде Rosa potentilliflora өсімдігінің популяциясына тікелей төніп тұрған қауіп жоқ деп айтуға толық негіз бар. Бірақ бұл түрдің өте сирек кездесетініне және алып жатқан жер көлемінің аздығына көз жеткізілді. Бұл түрдің орманды белдеудің, тек күн түсетін, оңтүстік – шығыс экспозициясында өсетіндігі анықталды.
Библиографиялық сілтемелер
Семенов П.П. Поездка из укрепления Верного через горный перевал у Суок-Тюбе и ущелье Буам к западной оконечности озера Иссык-Куль в 1856 году. // Зап. Русск. Географ. о-ва -1867.-Т.1 – С.152.
Павлов Н.В. Ботаническая география СССР. // Изд.во Акад.наук Каз ССР-Алма-Ата.- 1948.-С.205
И. И. Ролдугин Еловые леса Северного Тянь-Шаня. (Флора, классиф. и динамика) //АН КазССР, Ин-т ботаники. - Алма-Ата.- Наука КазССР.- 1989. –С.302.
Мухитдинов Н.М. и др. Численность и структура ценопопуляцкий редкого эндемичкого и лекарственного растения Iris alberti Rgl. в условиях Заилийского Алатау //Вестник КазНУ. серия экол. – Алматы.- Казақ Университеті. - 2015. - №3(45). - С.258-267.
Мухитдинов Н.М. Сирек және эндем-Oxytropis almatensis Bajt өсімдігі ценопопуляцияларының эколого-биологиялық ерекшеліктері//Вестник КазНУ. Сер. Экол.-Алматы.- Казақ Университеті.-2017.- №2(51).-С.68-80.
Мухитдинов Н.М. Характеристика ценопопуляции редкого, узкоэндемичного вида Oxytropis almatensis Bajt. В Заилийском Алатау// Мат. меж.науч.-прак.конф. Теоретические и практические аспекты интродукции растений, сохранения биоразнобразия и рационального использования биоресурсов в аридных условиях, посвященной 45-летию МЭБС (28-30 июня 2017 года, Актау).- Актау.- 2017. -С.21-26.
Аметов А. Характеристика растительных сообществ с участием редкого, эндемичного и лекарственного растения Iris alberti Rgl.. (Большое Алматинское ущелье Заилийского Алатау) // Вест. КазНУ. Сер.Экол. –Алматы.- Казах Университеті.- 2015.- №3(45).-С.226-231.
Кокорева И.И. Растений разных жизненных форм в условиях Заилийского Алатау// Автореферат.- Алматы.- 2007-С.46.
Кокорева И.И. Антропогенные влияние на природные популяции резких эндемичных видов Северного Тянь-Шаня: Монография // И.И.Кокарева, И.Г.Отрадных, И.А.Съедина. –Алматы.- 2017.-С.152.
Горячев А.А. Могильник раннего железного века археологического комплекса в верховьях ущелья Тургень // Известия НАН РК. Серия общественных наук.- Алматы.-2007.-№21.- С.3-14.
Иващенко А.А. Особенности развития и состояния популяций редких видов растений Иле - Алатауского национального парка // Биологическое разнообразие и устойчивое развитие природы и общества // Международная научн.-практ. конф., посв. 75-летию КазНУ им. аль-Фараби. Алматы, 2009. - С.48-51.
М.С. Курманбаева, Н.М. Мухитдинов. «Популяциялық биология және экология» Оқу құралы. Алматы.-Қазақ университеті.-2023. – Б.2.
А.С. Кашин, Т.А. Крицкая, Н.А. Петрова, И. В. Шилова Методы изучения ценопопуляций цветковых растений // Саратов.- 2015-С.105.
Скворцов A.К. Гербaрий Пособие по методике и технике //М.: Нaукa.- 1977.- С.199
Флорa Кaзaхстaнa: в 9 т. //Под. ред. Н.В.Павлова. -Алмa-Aтa.- издво. АН КазССР.-1956-1966. С.156.
Иллюстрировaнный определитель рaстений Кaзaхстaнa // Алмa-Ата.-Нaукa.- КaзССР.- Т.2.-1972. C.125
Арыстанғалиев С.А., Рамазанов Е.Р. Қазақстан өсімдіктері.- Алматы. – Ғылым баспасы. – 1977. – С.288.
Злобин Ю.А. Принципы и методы изучения ценотических популяций растений // Казань Изд-во Казанск. гос.университета. - 1989. - С.196.
Голубев В.Н., Молчанов Е.Ф. Методические указания к популяционно-количественному и эколого-биологическому изучению редких, исчезающих и эндемичных растений Крыма// Ялта: Изд-во Никитского ботанического сада. - 1978. - С.41.
Работнов Т.А. Структура и методы изучения ценопопуляций многолетних травянистых растений//Экология.- 1978. - № 2 - С. 5-13.
Животовский Л.А. Онтогенетическое состояние, эффективная плотность и классификации популяций// Экология. -2001. - №1. - С.3-7.
Полевая геоботаника. // М. Л.: Изд-во АН СССР.1959. - Т.1.С-24.-1964.- Т. 3.С.17- 1972. - Т. 4.-С.141.- 1976. - Т. 5.-С.62.
Работнов Т.А. Методы изучения семенного возобновления травянистых растений в сообществах. // Полевая геоботаника. М.Л.-1960. -Т.2. - С.20-40.
Уранов А.А. Онтогенез и возрастной состав популяций // Онтогенез и возрастной состав популяций цветковых растений. - М., -1967. - С. 1-12.
Уранов А.А. Большой жизненный цикл и возрастной спектр ценопопуляций цветковых растений. // Тез.докл. 5 делегат. съезда ВБО. Киев. -1973. - С.74-76.
El Hadidi M.N. (2000) Flora Aegyptiaca // The Palm Press & Cairo University.-Herbarium.- Cairo.- - Vol.1.Pp.-187
El Hadidi, M.N. & Hosni H. (2000) Conservation and threats. In: El Hadidi, M.N.(Ed.).Flora Aegyptiaca. // Vol. 1. Part 1. ThePalm Press & Cairo University Herbarium.-Cairo. -pp.105-151.
Mustafa, A. A., Zaghloul, M.S., El-Wahab,R.A. & Shaker, M. (2001) Evalution of plantdiversity and endemism in Saint Catherineprotectorate // South Sinai, Egypt. Egypt. J. Bot. - - Vol.41.-pp.121-139.
Omar, K.A. (2014) Evaluating theeffectiveness of in situ conservation on someendemic plant species in south Sinai Egypt // American Journal of Life Science.- Vol.2(3).-pp.164-175.
Hosni H., Hosny A., Shamso E. & Hamdy R. (2013) Endemic and near endemic taxa in theflora of Egypt. // Egyptian Journal of Botany-Vol.53.-pp.357-383.
Boulos L. Flora of Egypt (1999) // AlHadara publishing.Cairo. Egypt.-Vol. -pp.1419.
Bruneau A., Starr J.R. &Joly S. (2007) Phylogenetic relationships in the genus Rosa:new evidence from chloroplast DNAsequences and an appraisal of currentknowledge. Systematic Botany.-Vol.32(2).-pp.366–378.
El Ghamery A.A., Hosni H.A. &Sadek A.M. (2018) Pollen and Seed Morphology of someEndemic Taxa in SaintCatherine.Taeckholmia.-Vol.38.-pp.40-60.
Assel Childibayeva, Abibulla Ametov, Natalia Vladimirovna Kurbatova, Aigul Akhmetova, Bekzat Makulbayevich Tynybekov, Gulzhanat Amangeldykyzy Mukanova (2022) Structural Characteristics of Rosa Iliensis Chrshan. under Conditions of the Floodplains of the Rivers Ili and Sharyn // Journal of Ecological Engineering (JEE) J. Ecol. Eng.Vol. 23(1).pp.296–304.
Gulmira Özek, Assel Childibayeva, Abybulla Ametov, Akmaral Nurmahanova, Temel Özek. (2022) Chemical composition of flower volatiles and seed fatty acids of Rosa iliensis Chrshan, an endemic species from Kazakhstan. Records of Natural Products Vol.16.-pp. 225-235.
