СОЛТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН СУ ҚОЙМАЛАРЫНЫҢ КӘСІПТІК БАЛЫҚТАРЫНЫҢ ПАРАЗИТОФАУНАСЫ
DOI:
https://doi.org/10.26577/eb.2023.v96.i3.09Кілттік сөздер:
Солтүстік Қазақстан, кәсіптік балықтар, паразиттер, гельминттер, инвазиялық аурулар, паразиттік қауымдастықтарАннотация
Паразиттік организмдер табиғи және техногендік түрлендірілген экожүйелердің ажырамас бөлігі бола отырып, физиологиядағы немесе химиялық құрамдағы өзгерістермен тіршілік ету ортасының өзгеруіне жауап беретін, қоршаған ортаға әсерді көрсететін индикаторлық түрлер ретінде қызмет ете алады. Эктопаразиттер қоршаған ортамен әртүрлі тәсілдермен әрекеттесе алатындығына байланысты қоршаған ортаның гидро- және геохимиялық фоны туралы ақпарат бере алады. Эндопаразиттер, өз кезегінде улы заттарға аз ұшырайды және бұл олардың өз ұлпаларының ішіне қоршаған орта токсиканттарын жинақтау қабілетін көрсетеді. Қоршаған ортаның жағдайы паразиттерге айтарлықтай әсер етеді, олардың популяция құрылымының сандық және сапалық көрсеткіштерін анықтайды. Осыған байланысты индикаторлық түр ретінде балық паразиттерін пайдалана отырып, Солтүстік Қазақстанның су айдындарында жоспарлы мониторингтік ихтиопаразитологиялық зерттеулер жүргізу қажеттілігі туындап отыр. Мақалада паразиттік организмдердің 23 түрі, оның ішінде гельминттердің зоонозды 1 түрі (Raphidascaris acus) және жоғары вирулентті 2 түрі (Gyrodactylus cyprini, Schyzocotyle acheilognathi) анықталған Солтүстік Қазақстанның (Ақмола, Павлодар және Солтүстік Қазақстан облыстары) су айдындарында жүргізілген ихтиопаразитологиялық зерттеулердің нәтижелері келтірілген. Солтүстік Қазақстанның су айдындары үшін алғашқы рет Gyrodactylus cyprini, Gyrodactylus cernuae, Eudiplozoon sp., Diplostomum paraspathaceum, Diplostomum chomatophorum анықталды. Ертіс өзені суалабының Чернояр жығылмасын эргазилез паразитозы бойынша қолайсыз деп санауға болады.
Библиографиялық сілтемелер
Abdusamadov A.S., Musayev P.G., Grigorian O.P., Barkhalov R.M., Akhmayev E.A., Taibov P.S. Рerspective directions of the fishing development in Tersko-Caspian fish industrial subregion // South of Russia: ecology, development. – 2014. – N 3. – P. 36–43. https://doi.org/10.18470/1992-1098-2014-3-36-43
Behrmann-Godel J., Roch S., Brinker A. Gill worm Ancyrocephalus percae (Ergens 1966) outbreak negatively impacts the Eurasian perch Perca fluviatilis L. stock of Lake Constance, Germany. – 2014. 37(10). - P. 925-930. https://doi.org/10.1111/jfd.1217
David J. Rapport; On the transformation from healthy to degraded aquatic ecosystems // Aquatic Ecosystem Health & Management. – 1999; – N 2 (2). – P 97–103. https://doi.org/10.1080/14634989908656945
El-lamie M., Abdel-Mawla H. I. Investigation of Acanthocephalan parasites in some marine fishes as a bio-indicator for heavy metals pollution // Egyptian Journal for Aquaculture. – 2018. – Vol. 8. – N 1. – P. 13–30. https://doi.org/10.21608/EJA.2018.68355
Hammer Ø., Harper D. A., Ryan P. D. PAST: Paleontological statistics software package for education and data analysis //Palaeontologia Electronica. – 2001. – Т. 4. – №. 1. – С. 9.
Justine J.L., Briand M.J., Bray, R.A. A quick and simple method, usable in the field, for collecting parasites in suitable condition for both morphological and molecular studies // Parasitol Research. – 2012. N 111. – Р. 341–351. https://doi.org/10.1007/s00436-012-2845-6
Kansara K., Bolan S., Radhakrishnan D. A critical review on the role of abiotic factors on the transformation, environmental identity and toxicity of engineered nanomaterials in aquatic environment // Environ Pollut. – 2022. – Vol. 296. – P. 1–14. https://doi.org/10.1016/j.envpol.2021.118726
Kennedy C. The ecology of parasites of freshwater fishes: The search for patterns // Parasitology. – 2009. – N 12 (136). – P. 1653–1662. https://doi.org/10.1017/S0031182009005794
Kiyan V.S., Bulashev A.K., Katokhin A.V. Opisthorchis felineus and Metorchis bilis Metacercariae in Cyprinid Fish Leuciscus idus in Nura-Sarysu River, Kazakhstan. // Korean J Parasitol. – 2018. – Vol. 56. – N 3. – P. 267–274
Kiyan V.S., Smagulova A.M., Katohin A.V. Metorhoz v Severnom Kazahstane: sostoyanie izuchennosti i rasprostranenie //Vestnik KazNU. Seriya biologicheskaya. – 2019. – №3. – S. 170–179.
McCallister S.L., Ishikawa N.F., Kothawala D.N. Biogeochemical tools for characterizing organic carbon in inland aquatic ecosystems // Limnology and Oceanography Letters. – 2018. – N 3 (6). – P. 444–457. https://doi.org/10.1002/lol2.10097
Mijošek T. et al. Efficiency of metal bioaccumulation in acanthocephalans, gammarids and fish in relation to metal exposure conditions in a karst freshwater ecosystem //Journal of Trace Elements in Medicine and Biology. – 2022. – Vol. 73. – P. 1–9. https://doi.org/10.1016/j.jtemb.2022.127037
Niewiadomska K. Verification of the life-cycles of Diplostomum spathaceum (Rudolphi, 1819) and D. pseudospathaceum Niewiadomska, 1984 (Trematoda, Diplostomidae) //Systematic Parasitology. – 1986. – Т. 8. – №. 1. – С. 23-31. https://doi.org/10.1007/BF00010306
Opredelitel' parazitov presnovodnyh ryb fauny SSSR. T.1. / pod red. S.S. SHul'mana. – L.: Nauka, 1984. – 431 s.
Opredelitel' parazitov presnovodnyh ryb fauny SSSR. T.2. / pod red. A.V. Guseva. – L.: Nauka, 1985. – 425 s.
Opredelitel' parazitov presnovodnyh ryb fauny SSSR. T.3. / pod red. O.N. Bauera. – L.: Nauka, 1987. – 583 s.
Pugachev O.N. Parazity presnovodnyh ryb Severnoj Azii (fauna, ekologiya parazitarnyh soobshchestv, zoogeografiya) // Avtoreferat diss. … dok. biol. nauk. – Sankt-Peterburg, 1999. – 42 s.
Scott M.E., Dobson A. The role of parasites in regulating host abundance // Parasitology Today. – 1989. – N 5 (6). – Р. 176–183. https://doi.org/10.1016/0169-4758(89)90140-3
Stout L., Garenne A., de Montaudouin X. Marine trematode parasites as indicators of environmental changes // Ecological Indicators. – 2022. – Vol. 141. – P. 1–11. https://doi.org/10.1016/j.ecolind.2022.109089
Sultanov A., Abdybekova A., Abdibaeva A., Shapiyeva Z., Yeshmuratov T., Torgerson, P.R. Epidemiology of fishborne trematodiasis in Kazakhstan //Acta Tropica. – 2014. – N 138. – P. 60–66. https://doi.org/10.1016/j.actatropica.2014.04.030
Sures B. Environmental parasitology: relevancy of parasites in monitoring environmental pollution // Trends in parasitology. – 2004. – Vol. 20. – N 4. – P. 170–177. https://doi.org/10.1016/j.pt.2004.01.014
Valenzuela-Sa´nchez A., Schmidt B.R., Uribe-Rivera D.E., Costas F., Cunningham A.A., Soto-Azat C. Cryptic disease-induced mortality may cause host extinction in an apparently stable host – parasite system // Proceedings of the Royal Society B: Biological Sciences. – 2017. – Vol. 284. – P. 1–8. http://dx.doi.org/10.1098/rspb.2017.1176
Valtonen E., Pulkkinen K., Poulin R., Julkunen M. The structure of parasite component communities in brackish water fishes of the northeastern Baltic Sea // Parasitology. – 2001. – N 4 (112). – P. 471–481. https://doi.org/10.1017/S0031182001007491
Vidal-Martinez V.M., Pech D., Sures B., Purucker S.T., Poulin R. Can parasites really reveal environmental impact? // Trends of parasitology. – 2010. – Volume 26. – N 1. – P. 44–51. https://doi.org/10.1016/j.pt.2009.11.001
Yurlova N.I., Yadrenkina E.N., Rastyazhenko N.M., Serbina E.А., Glupov V.V. Opisthorchiasis in Western Siberia: Epidemiology and distribution in human, fish, snail, and animal populations // Parasitol Int. – 2017. – Vol. 66. – N 4. – P. 355–364.
Zhumabekova B.K. Parazity ryb Kazahstanskogo Priirtysh'ya. Avtoreferat diss. … dok. biol. nauk. – Almaty, 2009. 38 s.
Быховская-Павловская И.Е. Паразиты рыб: руководство по изучению. – Л.: Наука, 1985. – 121 с.
