Биотестирование ҚҰРАМЫНДА ФОСФОР БАР ТЕХНОГЕНДІК ҚАЛДЫҚТАРДЫҢ ГИДРОБИОНТТАРҒА ӘСЕРІ
Гидробионттар
DOI:
https://doi.org/10.26577/eb.2023.v97.i4.015Кілттік сөздер:
құрамында фосфор бар шлам, құрамында фосфор бар шлак, өткір уыттылық, созылмалы уыттылық, гидробионттар.Аннотация
Құрамында фосфор бар қалдықтардың гидробионт ағзаларға әсері бойынша зерттеу нәтижелері келтірілген. Құрамында фосфор бар қалдықтардың (шламдар мен шлактар) гидробионттарға әсерін зерттеу кезінде гидробионттардың әртүрлі жүйелі топтары тест-нысан ағзалар ретінде пайдаланылды: диатомты балдырлар: Phaeodactilum tricornutum, Sinedra ulna, Navicula gracilis, Amphora ovalis, Pinnularia viridis, бір жасушалы жасыл балдырлар: Scenedesmus guadricauda; Scenedesmus protuberans, Chlorococcum sp ., Chlorella vulgaris, цианобактериялар: Oscillatoria limosa, қарапайымдылардан: Amoeba proteus, Amoeba limax, Euglypha acanthophora, Paramecium aurelia, Paramecium caudatum, Paramecium putrinum, Paramecium omrelia, Paramecium multinucleus, Stylonychia mytilus, Vorticella convallaria, омыртқасыздар: Colpoda steinii, Rotatoria, Calldina, Aeolosoma, Nematoda. Құрамында фосфор бар қалдықтардың сынамаларын биотестеу нәтижелері планктондық және бентикалық ағзаларға уытты әсері құрамында фосфор бар қалдықтардың сандық-сапалық параметрлеріне байланысты екенін көрсетті. Құрамында фосфор бар шлактар мен шламдардың 1,0% концентрациясы улы емес екені анықталды, қалдықтар концентрациясының одан әрі 10,0% - ға дейін артуы өткір уытты әсер етеді. Сонымен қатар, құрамында фосфор бар шлам шлакқа қарағанда улы болып табылды. Synedra ulna, Amphora ovalis, Rotatoria, Calldina sp., индикатор ағзалар ретінде анықталды.
Библиографиялық сілтемелер
Abakanov E.N, Bajmaganova A.K., Sulejmenova Z.B. t.b. (2021). Qazaqstandagy Ekologyalykh Sayasat: negyzdery men perspectivalary [Environmental policy in Kazakhstan: fundamentals and prospects]: oku kyr.– Nur-Sultan: Luxe Media Publishing. – 243 b.
Akhmet A., Issayeva A.U. (2021). Quramynda fosfory bar óndiristik qaldyqtardyń test-ósimdikterdiń morfometrıkalyq kórsetkishterine áseri [Influence of phosphorus-containing industrial waste on morphometric indicators of test plants] // Mıkrobıologııa, bıotehnologııa jáne bıoalýantúrliliktiń ózekti máseleleri: halyq. ǵyl.-prakt. konf. jınaq. – Nur-Sultan: L.N. Gýmılev at. EUÝ baspasy. – B. 4-7.
Akhmet A., Issayeva A.U., Pankievich R. i dr. (2021). Ocenka vliyaniya fosforsoderzhashchikh otkhodov na gidrobiontov [Assessment of the effect of phosphorus-containing waste on hydrobionts] // Ot bioproduktov k bioe`konomike: mater. 4-j mezhregion. nauch.-prakt. konf. s mezhdunar. uchast. – Barnaul: Izd-vo Alt. un-ta. – PP. 159-164.
Akhmet A., Issayeva A.Ý. (2022). Fosfor qaldyqtarynyń test-ósimdikterge fıtoýyttylyǵyn baǵalaý [Аssessment of phytotoxicity of phosphorus-containing waste for test plants] // Habarshy ál-Farabı KazUÝ. – T. 91, №2. – B.27-36.
Baidaulet I.O., Namazbaeva Z.I., Dosybaeva G.N. i dr. (2015). Faktory riska dlya zdorovya detskogo naseleniya v napryazhennyh ekologicheskih usloviyah zagryazneniya svincom [Risk factors for the health of the child population in stressful environmental conditions of lead pollution] // Gigiena i sanitariya. – №6. – S. 64-68.
Bajdaulet I.O. (2003). Klinika i patogeneticheskie aspekty nevrologicheskih rasstrojstv pri hronicheskoj intoksikacii soedineniyami fosfora [Clinic and pathogenetic aspects of neurological disorders in chronic intoxication with phosphorus compounds]: Avtoref… d-ra med.nauk:14.00.13. / I.O. Bajdaulet.- Almaty, 2003.- 50s.
Bardina T.V., Chugunova M.V., Kapelkina L.P. et al. (2022). Ecological State Assessment of Urban Soils by Bioassay. Water Air Soil Pollut 233, 7. https://doi.org/10.1007/s11270-021-05475-8.
Chesnokova S.M., Chugaj N.V. (2008). Biologicheskie metody` ocenki kachestva ob`ektov okruzhayushhej sredy [Biological methods of` assessing the quality of environmental objects]: v 2 ch. – Vladimir: Izd-vo VGU. – Ch. 2. – 92 s.
Daminev R.R., Goloshapov A.P., Islamutdinova A. A. i dr. (2011). Ocenka toksichnosti azot: i fosforsoderzhashego dezinfektanta: ingibitora korrozii s pomoshyu biotestirovaniya // Bashkirskij himicheskij zhurnal.– T. 18, № 2. – S. 207-208.
Fazlutdinov K.K. (2019). Fiziologicheskoe vliyanie fosfatov na organizm cheloveka, polza i vred [Physiological effect of phosphates on the human body, benefits and harms] // https://zctc.ru/sections/vliyaniye_phosfatov. 09.09.2019.
Gabov Yu.A., Kist V.E. (2018). Othody Kazahstana i problemy utilizacii.– Almaty: New book. – Ch. 3. – 164 c.
Hronicheskaya intoksikaciya fosforom i ego soedineniyami (2019) // https://diseases.medelement.com/disease. 09.09.2019.
Issayeva A. Pankiewicz R,. Otarbekova A. A. (2020). Bioleaching of Metals from Wastes of Phosphoric Fertilizers Production // Polish Journal of Environmental Studies. – 2020. –Vol 29. – PP.4101-4108.
Issayeva A.U. Pankievich R., Otarbekova A.A. (2020). Mikroflora fosforsoderzhashih othodov Yuzhnogo Kazahstana [Microflora of phosphorus-containing wastes of Southern Kazakhstan] // Al-Farabi Kazakh National University. Seriya biologicheskaya. - 2020g. - №3 (84). S.39-48.
Janse van Vuuren S., Taylor J., van Ginkel C., Gerber A. (2006). Easy identification of the most common FRESH WATER ALGAE. A guide for the identification of microscopic algae in South African freshwaters. PP. 212.
Kosarev A. V. Ivanov D. E. and Kamenets A.F. The effect of manganese ions (II) on representatives of aquatic biota // IOP Conf. Series: Earth and Environmental Science. – 2022. –Vol. 949. – PP.012013 .
Lhamo P., Mahanty B. (2022). Bioleaching of rare earth elements from industrial and electronic wastes: mechanism and process efficiency // In book: Environmental Technologies to Treat Rare Earth Elements Pollution: Principles and Engineering. – London, 2022. – P. 207-226.
Magrini C., Jagodzinska K. (2022). Can bioleaching of NIB magnets be an answer to the criticality of rare earths, аn exante life cycle assessment and material flow cost accounting // Journal of Cleaner Production. – 2022. – Vol. 365. – P. 132672.
Melehova O.P., Egorova E.I., Evseeva T.I. i dr. (2007). Biologicheskij kontrol okruzhayushej sredy: Bioindikaciya i biotestirovanie [Biological control of the environment: Bioindication and biotesting], – M.: Izdatelskij centr «Academia». 288c.
Nacionalnyj doklad o sostoyanii okruzhayushej sredy i ispolzovanii prirodnykh resursov Respubliki Kazakhstan [National report on the state of the environment and use of natural resources of the Republic of Kazakhstan] / Ministerstvo ekologii, geologii i prirodnych resursov Respubliki Kazakhstan. – Nur-Sultan, 2021. – 517 s.
Nancy Serediak, Mai-Linh Huynh. (2011). Algae Identification Field GuIdE Identification des algues :Guide de Laboratoire Algae Vision. Natural history museum of London. PP 48. http://www.nhm.ac.uk/index.html>
Nikitina, JL I. (2008). Opredelenie kachestva vody po biologicheskim, fizicheskim i himicheskim pokazatelyam [Determination of water quality by biological, physical and chemical indicators] / Habarovsk : Izd-vo DVGUPS. -79 s.
Sadykov P.I. (2002). Fosfornoshlakovye otvaly i ih vliyanie na okruzhayushuyu sredu [Phosphorus-slag dumps and their impact on the environment]. – Ust-Kamenogorsk: Izd-vo VKGU. – 178 s.
Schabenberger O., Pierce F.J. (2002). Contemporary Statistical Models for the Plant and Soil Sciences. – NY.: CRC Press. – 738 с.
Sysolyatina M.A., Olkova A.S. (2022). Sources of rare earth elements in the environment and their impact on living organisms // Environmental Reviews. – 2022. e-First https://doi.org/10.1139/er-2022-0081
Valkova E.; Atanasov V.; Tzanova M.; Atanassova S.; Sirakov I.; Velichkova K.; Marinova M.H.; Yakimov K. (2022). Content of Pb and Zn in Sediments and Hydrobionts as Ecological Markers for Pollution Assessment of Freshwater Objects in Bulgaria-A Review // Int. J. Environ. Res. – 2022. – Vol.19. – PP. 9600. https://doi.org/10.3390/ijerph19159600
Zhumabaev U.A. (1999). Kristallograficheskie i hemilyuminescentnye svojstva kondensata vydyhaemogo vozduha pri porazhenii bronholegochnogo apparata neorganicheskimi soedineniyami fosfora [Crystallographic and chemiluminescent properties of exhaled air condensate when the bronchopulmonary apparatus is affected by inorganic phosphorus compounds] ... kand. dissertaciya na sojskanie kandidat medicinskih nauk. – Almaty,. 130 s
Zhumabaev U.A. (2007). Dinamika pokazatelej antioksidantnoj sistemy gepatocitov pod vliyaniem donnika lekarstvennogo pri ostroj svincovoj intoksikacii [Dynamics of indicators of the antioxidant system of hepatocytes under the influence of sweet clover in acute svincovoj intoksikacii]. (2007) // Naukovij zhurnal «Dosyagnennya biologii» medicini. Odessa, Ukraina.-№ 2 (10). - S. 86-87.
