БАТЫС ТЯНЬ-ШАНЬ ЭНДЕМИКАЛЫҚ ERANTHIS LONGISTIPITATA ӨСІМДІГІНІҢ ТАРАЛУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ МЕН БИОЛОГИЯЛЫҚ СИПАТТАМАЛАРЫ
DOI:
https://doi.org/10.26577/eb.2023.v96.i3.02Кілттік сөздер:
Eranthis longistipitata Regel, Батыс Тянь-Шань, Ақсу-Жабағылы мемлекеттік табиғи қорығы, эндемик, попуялцияның тығыздығы, морфометриялық сипаттамаларыАннотация
Мақалада Ақсу-Жабағылы қорығының аумағында өсетін Батыс Тянь-ШаньныңэндемикалықEranthis longistipitata Regel өсімдігінің таралуы туралы нақтыланған мәліметтер келтірілген. Анықталған ценопопуляция құрылымдарының ерекшеліктері сипатталған. Батыс Тянь-Шаньның қазақстандық бөлігін маршруттық далалық зерттеу нәтижесінде Eranthis longistipitataөсімдігінің 3 ценопопуляциясы табылды. Бірінші популяция-Талдыбұлақ шатқалы (ағынның сол жағалауы); екінші популяция - Жетімсай шатқалы (ағынның сол жағалауы); үшінші популяция - Ирсу өзенінің аңғары. Табылған популяциялар Ақсу-Жабағылы табиғи қорығының картасында белгіленген. Барлық ценопопуляциялар үшін мониторингтік алаңдар құрылды, түрдің тығыздығы А.А.Уранов әдісімен есептелді, тірі жер жамылғысының түрлік құрамы анықталды. Eranthis longistipitata өсімдігінің орташа тығыздығы 14-тен 22 дана/2м2-ге дейін анықталды. 3 түрлі аймақта өсетін табылған Eranthis longistipitata өсімдігінің морфометриялық сипаттамалары зерттелді. Табылған популяциялардың арасында максималды көрсеткіштер (сабағының биіктігі, жапырақтары мен сепалдарының саны) Ирсу өзенінің аңғарында туған. 3 бақылау алаңының өсімдіктер қауымдастығы және топырақтың басым түрі анықталды. Түсіндірме графиктер мен кестелер жасалды және Батыс Тянь-Шаньның Қазақстандық бөлігінде Eranthis longistipitataөсімдігінің таралуы мен ценопопуляцияларының құрылымдық ерекшеліктерінің қазіргі жай-күйіне баға берілді.
Библиографиялық сілтемелер
Akzhigitova N.I. Raznoobrazie rastitel'nyh soobshhestv osnovnyh formacij subal'pijskogo pojasa Zapadnogo Tjan'-Shanja [Diversity of plant communities of the main formations of the subalpine belt of the Western Tien Shan] // Bioraznoobrazie Zapadnogo Tjan'-Shanja: ohrana i racional'noe ispol'zovanie. – Tashkent, 2002. – P. 32–35.
Bykov B.А. Geobotanicheskij slovar' [Geobotanical Dictionary]. / B.A.Bykov. – 2-e izdanie, pererabotannoe i dopolnennoe – Alma–Аta. : Nauka, 1973. – 216 p.
Djafari Ja. Synthesis of Gold Functionalised Nanoparticles with the Eranthis hyemalis Lectin and Preliminary Toxicological Studies on Caenorhabditis elegans / Ja. Djafari [et al.] // Materials. – 2018. – Vol. 11. – № 8. – 1363 P.
Erst A. S. An integrative taxonomic approach reveals a new species of Eranthis (Ranunculaceae) in North Asia / A.S. Erst [et al.] // PhytoKeys. – 2020. – № 140. – P. 75–100.
Field geobotany. – M.-L.: Publishing House of the USSR Academy of Sciences. 1964-1971.
Flora of Kazakhstan. Vv. 1-9. Alma-Ata, – 1956-1966.
Flora of the USSR. Vv. 1-30. M. – L.– 1934-1964.
Garkusha L.Ya. Vnutrilandshaftnaja struktura i jekologicheskie osobennosti grabovyh lesov Gornogo Kryma [Intra-landscape structure and ecological features of hornbeam forests of the Mountainous Crimea] // Uchenye zapiski Krymskogo federal'nogo universiteta imeni V.I.Vernadskogo. Geografija. Geologija. – 2008. – Vol.21. – № 60. – P. 102–118.
https://www.kazmab.kz/index.php/biosfernye-rezervaty1/natsionalnaya-set/aksu-zhabagly/opisanie
https://www.naturalworldheritagesites.org/sites/western-tien-shan/
Jung Wo–Ch. Comparative seed morphology of Korean Eranthis (Ranunculaceae) / Wo–Ch. Jung, D.–Yo. Shin, K. Heo // Korean Journal of Plant Taxonomy. – 2010. – Vol. 40. – № 2. – P. 105–107.
Karmysheva N.K. 1973. Flora i rastitel'nost' Aksu-Dzhabaglinskogo zapovednika [Flora and vegetation of AksuDzhabagly nature reserve]. Alma-Ata. 176 p.
Kostikova, V.A.; Chernonosov, A.A.; Kuznetsov, A.A.; Petrova, N.V.; Krivenko, D.A.; Chernysheva, O.A.; Wang, W.; Erst, A.S. Identification of Flavonoids in the Leaves of Eranthis longistipitata (Ranunculaceae) by Liquid Chromatography with High-Resolution Mass Spectrometry (LC-HRMS). Plants 2021, 10, 2146. https://doi.org/10.3390/ plants10102146
Kovshar’ А.F. Aksu-zhabaglinskomu zapovedniku 90 let [Aksu-Jabagly Nature Reserve is 90 years old] // Nature Conservation Research. Zapovednaja nauka. 2016. №1 (1). P.111-118
Krasnopevtseva V.M. Biologija Eranthis sibirica DC. na Hamar–Dabane [Biology of Eranthis sibirica DC. on Hamar–Daban] / V.M.Krasnopevtseva, А.S. Krasnopevtseva // Izvestija Samarskogo nauchnogo centra Rossijskoj akademii nauk. – 2013. – Vol. 15. – № 3/2. – P. 845–848
Kuroda M. Chromones from the tubers of Eranthis cilicica and their antioxidant activity / M. Kuroda [et al.] // Phytochemistry. – 2009. – № 70. – P. 288–293.
Li L, Tamura M (2001) Etranthis Salisbury, Trans. Linn. Soc. London 8:303. 1807, nom. cons. Flora China 6:148–149
Materialy Pjatogo nacional'nogo doklada Respubliki Kazahstan o biologicheskom raznoobrazii [Materials of the Fifth National Report of the Republic of Kazakhstan on biological diversity]. – Astana, 2014.
McConnell. Winter Aconite (Eranthis hyemalis) Lectin as a cytotoxic effector in the lifecycle of Caenorhabditis elegans / McConnell [et al.] // PeerJ – Life and Environment Journal. – 2015. – Vol. 20. – № 3. – 1206 p.
Oh B.–Un. Comparative seed morphology of Korean Eranthis (Ranunculaceae) / B.–Un Oh, S.–J. JI // Korean Journal of Plant Taxonomy. – 2009. – Vol. 39. – № 2. – P. 86–88.
Park, S.Y., Jeon, M.J., Ma, S.H. et al. Phylogeny and genetic variation in the genus Eranthis using nrITS and cpIS single nucleotide polymorphisms. Hortic. Environ. Biotechnol. 60, 239–252 (2019). https://doi.org/10.1007/s13580-018-0113-0
Rabotnov T. A. Methods for determining the age and duration of life in herbaceous plants. Field geobotany. – Vol. 2. M.- L. – 1960. – P. 240-262.
Sokolova T. G. Diagnozy i kljuchi vozrastnyh sostojanij lesnyh rastenij. Efemeroidy [Diagnoses and keys of age-related conditions of forest plants. Ephemeroids] / T. G.Sokolova. – М.: Moskovskij gosudarstvennyj pedagogicheskij institut im. V. I. Lenina, 1987. – 80 с.
Sun B. Yu. A New species of Eranthis (Ranunculaceae) from Korea: E. byunsanensis / B. Yu. Sun, Ch. H. Kim, T. Ji. Kim // Korean Journal of Plant Taxonomy. – 1993. – Vol. 23. – № 1. – P. 21–26.
Tamura M (1987) Eranthis and Shibateranthis. Acta Phytotaxonomica et Geobotanica 38: 96–97.
Tamura M (1995) Eranthis. In: Hiepko P (Ed.), Die Natürlichen Pflanzenfamilien, vol. 17(4). Duncker und Humblot, Berlin, 253–255.
The determinant of Central Asia. Critical Synopsis of flora. Vv. 1-10. – Tashkent. – 1968-1993.
Uranov A.A. Age spectrum of cenopopulations as a function of time and energy wave processes // Scientific report of the higher school. Biol.science. – 1975. – Vol. 2. – P. 7-34.
Watanabe K. Cycloartane and Oleanane Glycosides from the Tubers of Eranthis cilicica / K. Watanabe [et al.] // Molecules. – 2018. – Vol. 24. – № 1. – 69 p.
Zlobin Y.A. Principles and methods of studying cenotic plant populations. – Kazan: Publishing of KSU. – 1989. – P. 147- 196.
