ФОСФОР ҚАЛДЫҚТАРЫНЫҢ ТЕСТ- ӨСІМДІКТЕРГЕ ФИТОУЫТТЫЛЫҒЫН БАҒАЛАУ
DOI:
https://doi.org/10.26577/eb.2022.v91.i2.03Кілттік сөздер:
гидробионттар, биотесттер, шлам, шлакАннотация
Аннотация. Қоршаған ортаны ластаушы және ондағы биоценоздың тұрақтылығына күрделі зардаптар туғызатын техногенді өндірістік қалдықтарға құрамында фосфоры бар қалдықтарда жатады. Техногендік қалдықтардың уыттылығын биологиялық әдістермен бағалауда әртүрлі гидробионтты ағзалардың топтарын: микробалдырлар, қарапайымдылар, ұлулар, өсімдіктер және т.б. тест ағзалары ретінде қолданылады. Құрамында фосфор бар қалдықтардың шлак және шлам түріндегі сандық және сапалық құрамы жағынан ерекшеленетін 2 типі А және Б пайдаланылды. Фито-тест өсімдіктері ретінде Phaseolus vulgaris, Hordеum vulgаre өсімдіктері пайдаланылды. Зерттеліп отырған тест-өсімдіктердің морфологиялық, биометриялық көрсеткіштері су суспензиясымен араласқан фосфор қалдықтарымен пропорционалды түрде төмендейтіні анықталды.
Библиографиялық сілтемелер
Seregina Yu., Semenova I., Suyundukov Y., Khasanova R., Kuzhina G., Rafikova Yu. 2019 Assessment of Soil Phytotoxicity under the Conditions of Technogenic Impact of Enterprises of the Mining and Metallurgical Complex of the Republic of Bashkorto- stan. Ecology and Industry of Russia.; 23 (7): PP 67-71. (In Russ.) https://doi.org/10.18412/1816-0395-2019-7-67-71
Anne Priac, Pierre-Marie Badot, Crini grégorio. Treated wastewater phytotoxicity assessment using Lactuca sativa: Fo- cus on germination and root elongation test parameters. Comptes Rendus Biologies 340 (3). (2017), PP 188-194. http://dx.doi. org/10.1016/j.crvi. 2017.01.002
Isak Rajjak Shaikh, Parveen Rajjak Shaikh, Rafique Ahmed Shaikh, Alamgir Abdulla Shaikh. Phytotoxic effects of Heavy metals (Cr, Cd, Mn and Zn) on Wheat (Triticum aestivum L.) Seed Germination and Seedlings growth in Black Cotton Soil of Nanded, India. Research Journal of Chemical Sciences Vol. 3(6), 14-23, June (2013) Res. J. Chem. Sci. International Science Con- gress Association 14. PP 14-23.
Fred Magdoff, W. E. Jokela, W. E. Jokela, R. P. Durieux’s. Comparison of Phosphorus Soil Test Extractants for Plant Availability and Environmental Assessment. // Soil Science Society of America Journal 63(4), 1999. PP 999-1006. DOI:10.2136/ sssaj1999.634999x
Tokach Yu.E., Elena Nikolaevna G. Creating Bioresistant Technogenic Waste Basted Coatings for Construction Materials. // International Conference on Industrial Engineering, ICIE 2016. Procedia Engineering 150 ( 2016 ). PP 1547 – 1552.
Carmen Alice Teacă and Ruxanda Bodîrlău. Аssessment of toxicity of industrial wastes using crop plant assays. //Toxicity assay assessment, BioResources 3 (4) (2008). PP 1130-1145.
Lugovaya Y.R, Orlova K.N., Litovkin S.V., Malchik А.G., Gaydamak M .A. Biotesting as a Method of Evaluating Waste Hazard in Metallic Mineral Mining. // IOP Conf. Series: Materials Science and Engineering 127 (2016). PP 1-8. doi:10.1088/1757- 899X/127/1/012026
Tamara V. Bardina &Marina V. Chugunova &Valery V. Kulibaba, Yulia M. Polya k, Victoria I. Bardina, Lyudmila P. Kapel- kina. Applying Bioassay Methods for Ecological Assessment of the Soils from the Brownfield Site. // Water Air Soil Pollut (2017) PP 228:351, DOI 10.1007/s11270-017-3521-3
Kamliuk S., Boris O., Gomolko T.. The use of test systems in invertebrates for biotesting of industrial waste – developer solutions. Cakharovskiye chteniya 2019 goda: ekologicheskiye problemy XXI veka : materialy 19-y mezhdunarodnoy nauchnoy konferentsii. 23–24 maya 2019 g. Minsk. Respublika Belarus : v 3 ch. / MGEI im. A. D. Sakharova BGU; redkol. : A. N. Batyan [i dr.] ; pod red. S. A. Maskevicha. S. S. Poznyaka. – Minsk : IVTs Minfina. 2019. – Ch. 2. – PP. 160-163.
Zayadan B.K. et al. Pigment mutants of the green microalga Chlamydomonas reinhardtii: morphological properties and photosynthetic performance. // Eurasian Journal of Ecology. No 2 (59). 2019, PP 100-110.
Бутырин М.В. Особенности фитоэкстракции тяжелых металлов и мышьяка различными видами растений и их ис- пользование в технологиях ремедиации загрязненных почв Предбайкалья. АВТОРЕФЕРАТ диссертации на соискание уче- ной степени кандидата биологических наук. – Тюмень, 2017. – C. 18.
Крючков В. Н., Курапов А. А. Оценка влияния отходов бурения на гидробионтов. // Вестник АГТУ. Сер: Рыбное хозяйство. – 2012. №1. – С. -60-65.
Бардина Т. В., Чугунова М. В., Бардина В. И. Изучение экотоксичности урбаноземов методами биотестирования //
«Живые и биокосные системы». – 2013. – № 5; стр 1-10. URL: http://www.jbks.ru/archive/issue-5/article-8.
Тишин А.С. Фитотестирование почв, загрязненных нефтепродуктами. // Международный научно-исследователь- ский журнал. № 12 (102). Часть 2, Декабрь 78 DOI: https://doi.org/10.23670/IRJ.2020.102.12.048.
Бардина Т. В., Бардина В.И. Экологический контроль почвогрунтов карьеров на территории водосбора р. Невы ме- тодами фитотестирования. //Ученые записки РГГМУ. – № 54. – С. 91-99. doi: 10.33933/2074-2762-2019-54-91-99.
Ахмет А., Исаева А.У. Құрамында фосфоры бар өндірістік қалдықтардың тест-өсімдіктердің морфометрикалық көрсеткіштеріне әсері. // Қазақстан Республикасы Тәуелсіздігінің 30 жылдығына арналған «Микробиология, биотехнология және биоалуантүрліліктің өзекті мәселелері» атты халықаралық ғылыми-практикалық конференция. – 2021 ж. 17 қыркүйек.
– Нұр–Сұлтан. – 4-7 б.
Ахмет А., Исаева А.У., Панкиевич Р., Нарымбаева З.К. Оценка влияния фосфорсодержащих отходов на гидро- бионтов. // Материалы IV Межрегиональной научно-практической конференции (с международным участием) «От био- продуктов к биоэкономике» (23–24 сентября 2021 г.) / под ред. А.Н. Лукьянова. – Барнаул : Изд-во Алт. ун-та, 2021. – 318 с. – С.159-164.
Исаева А.У., Отарбекова А. А., Омирзак А.К., Дауренбекова К.П. Экологические проблемы складирования фосфор- содержащих отходов. 2018г. // Spirit time – №11. – С. 4-6.
Габов Ю.А., Кист В.Э. Отходы Казахстана и проблемы утилизации. 3-часть. – Алматы: New book, 2018. – 164 c.
Искандиров М. Завод минеральных удобрений «Казфосфат» увеличил объемы экспорта. Международное информа- ционное агентство «КазИнформ» 6 Октября 2020.
https://www.kazminerals.com/kz/
Оффициальный сайт Бюро национальной статистики Агентства по стратегическому планированию и реформам Республики Казахстан. http://www stat.gov.kz
Оффициальный сайт Министерство индустрии и инфраструктурного развития Республики Казахстан https://www. gov.kz/memleket/entities/miid/about
Исаева А.У., Панкиевич Р., Отарбекова А.А. Микрофлора фосфорсодержащих отходов Южного Казахстана. // Al- Farabi Kazakh National University. Серия БИОЛОГИЧЕСКАЯ. – №3 (84) сентябрь.2020. – С. 39-48.
Akmaral U. Issayeva, Radosław Pankiewicz, Ainagul A. Otarbekova. Bioleaching of metals from wastes of phosphoric fer- tilizers production. // Polish Journal of Environmental Studies. Vol. 29, No. 6 2020, PP 1-9. DOI: 10.15244/ pjoes/118319
