КІШІ АРАЛ ТЕНІЗІНІҢ НЕГІЗГІ КӘСІПТІК БАЛЫҚ ТҮРЛЕРІНІҢ КӘЗІРГІ ЖАҒДАЙЫ
DOI:
https://doi.org/10.26577/eb.2021.v88.i3.12Аннотация
Арал теңізі өткен ғасырдың 80-ші жылдарына дейін негізгі кәсіптік суалаптың бірі болған. Алайда Арал теңізін сумен қамтамасыз ететін негізгі көздері болып табылатын Сырдария мен Әмудария өзендерінің жоғарғы ағыстарын реттеу жөніндегі қарқынды су шаруашылығы жүргізу, су деңгейінің төмендеуіне алып келді және Кіші Арал мен Үлкен Арал болып екі бөлікке бөлінді. Кейіннен Кіші Арал теңізі тез құрғап, балық шаруашылқттық маңызын жоғалтты. Тұщы су ағыны жоқ Үлкен теңіздің тұздылығы артты.
Нәтижесінде аймақтың балық шаруашылығына үлкен залал келді. Тек 20 жылдан астам уақыттан кейін, Кіші Аралды Үлкен теңізбен жалғайтын каналды бөгеу мақсатында бөгет салу арқылы Арал теңізін қалпына келтіру туралы шешім қабылданды. 2005 жылы Көкарал бөгетінің құрылысы аяқталды. Бөгеттің құрылысының арқасында 2006 жылдың сәуір айында Арал (Кіші) теңізінің су деңгейі тұщы суы бар БС 42,0 М белгісіне жетті, 2002-2005 жылдары Сырдария өзенінің сулылығының артуыда ықпал етті. осының есебінен тұщы аймақтың ауданы едәуір ұлғайды.
Библиографиялық сілтемелер
Aladin N. V., Micklin Ph., Plotnikov I. S. The partial restoration of the Aral Sea and the biological, socio-economic and health conditions in the region.// HUMAN CAPITAL AND PROFESSIONAL EDUCATION No. 3 (19) 2016. №. - pp. 62-68.
Asylbekova S. Zh. Acclimatization of fish and aquatic invertebrates in the reservoirs of Kazakhstan: results and prospects: dissertation for the degree of Doctor of Biological Sciences: 06.04.01. - Astrakhan, 2017. - pp.52-58.
Aladin N.V., Gontar V.I., Zhakova L.V., Plotnikov I.S., Smurov A.O., Rzymski P., Klimaszyk P. 2019. The zoocenosis of the Aral Sea: six decades of fast-paced change // Environmental Science and Pollution Research, 26(3): 2228–2237. https://doi.org/10.1007/s11356-018-3807-z.
Aladin N.V. i Plotnikov I.S. Covremennaya fauna ostatochnykh vodoyemov, obrazovavshikhsya na meste byvshego Aral'skogo morya. // Trudy Zoologicheskogo instituta RAN Tom 312, № 1/2, 2008, c. 145–154.
Bauyer O.N. Opredelitel' parazitov presnovodnykh ryb fauny SSSR. - Leningrad, Nauka, 1987. - T. III. - 582 s.
Clark F. The Weight Length Relationship of the California Sardine (Sardinе caerulea) et San. Pedro //Fish Bulletin, 1928. - № 12.
Determination of fish productivity of water bodies and / or their areas, development of biological justifications for the forecast of allowable catches and issuing recommendations on the regime and regulation of fishing in water bodies of international and national significance of the Aral-Syrdarya basin. Section: The Aral (Small) Sea and the Syrdarya River part: Research Report-Aralsk, 2016-2017.
Dautbayeva K. A., Satybaldieva A. S. Gill parasites found in Fish of the Small Aral Sea / / Bulletin of kaznu. - Ecology Series. - No. 1(33) 2012. - pp. 50-52.
Dukravets G.M., Machulin A.I. «The morphology and ecology of the Amur snakehead, Ophiocephalus argus warpachowskii, acclimatized in the Syr Dar’ya Basin». Journal of Ichthyology. 16 (1978):203–208.
Ermakhanov Z. K., Plotnikov I. S., Aladin N. V., Micklin P. Changes in the Aral Sea Ichthyofauna and Fishery During the Pe- riod of Ecological Crisis.// Lakes & Reservoirs: Research and Management. 17 (2012):3–9. DOI: 10.1111// j.1440-1770.2012.00492.x.
Ermakhanov Z. K., Zhubanov K. U., Kalymbetova M. T., Sambaev N. S., Ermakhanova Zh. Z. Current state of the ecosystem of the Small Aral Sea.// 62nd International scientific conference of Astrakhan state technical university. Astrakhan, April 23-27, 2018.
Fulton T. Rate of growth of sea fishes. Sc.Sci. Invest.Rept., 1902. - 20 p.
Gascho Landis A.M., Lapointe N.W.R., Angermeier P.L. «Individual growth and reproductive behavior in a newly estab- lished population of northern snakehead (Channa argus), Potomac River, USA». Hydrobiologia. 661 (2011):123–131. DOI 10.1007/ s10750-010-0509-z.
Gusev A.V. Opredelitel' parazitov presnovodnykh ryb fauny SSSR. - Leningrad, 1985. - T. II. - 424 s.
https://24.kz/ru/news/social/item/338855-rybaki-obespokoyeny-sud'boy-malogo-arala.
Kozhabayeva E.B. Sovremennoye sostoyaniye fonovykh vidov ryb Aralo-Syrdar'inskogo basseyn: avtoreferat dissertatsii na soiskaniye uchenoy stepeni kandidata biologicheskikh nauk: 03.00.08. - Almaty, 2010. - 21 s.
Micklin P., Aladin N., Plotnikov I. Introduction to the Aral Sea and its Region. The Aral Sea: the Devastation and Partial Rehabilitation of a Great Lake.// Springer Earth System Sciences. Springer, Heidelberg, 2014.- pp 15–40.
Mamilov N.Sh., Amirbekova F.T., Khabibullin F.Kh., Adilbaev Zh.A., Bekkozhaeva D.K., Kozhabaeva E.B. New data on morphometry and biology of Alien snakehead Channa Argus in the Syrdarya river// Series Biological and Medical (№1).-Almaty, 2018.- 67 p.
Mitrofanov, V. P. Ryba Kazakhstana. T. 5 / pod red. Mitrofanova V. P.-Alma-Ata: Gylym, 1992. - 464 s.
Opredeleniye ryboproduktivnosti rybokhozyaystvennykh vodoyemov i/ili ikh uchastkov, razrabotka biologicheskikh obosnovaniy predel'no dopustimykh ulovov ryby i drugikh vodnykh zhivotnykh, rezhimu i regulirovaniyu rybolovstva na rybokhozyaystvennykh vodoyemakh mezhdunarodnogo, respublikanskogo znacheniy i vodoyemakh OOPT Aralo-Syrdarinskogo basseyna, a takzhe otsenka sostoyaniya rybnykh resursov na rezervnykh vo-doyemakh mestnogo znacheniya. Razd. Aral'skoye more i r. Syrdar'ya //Otchet o NIR NPTSRKH. - Kyzylorda, 2019. - 175 s.
Philip Micklin, Nikolai V. Aladin, Tetsuro Chida, Nikolaus Boroffka, Igor S. Plotnikov, Sergey Krivonogov and Kristopher White The Aral Sea: A Story of Devastation and Partial Recovery of a Large Lake// Springer Water. – Russia.2020.-109-112pp.
Perez-Rodriguez A., Morgan J., Koen-Alonso M., Saborido-Rey F Disentangling genetic change from phenotypic response in reproductive parameters of Flemish Cap cod Gadus morhua. Fisheries Research.Volume.138 (2013):62-70. https://doi.org/10.1016/j.fishres.2012.09.004.
Ppavdin I.F. Pukovodctvo po izucheniyu pyb (preimushchestvenno presnovodnykh). - 4-ye izd. - M.: Pishchevaya promyshlennost', 1966. - 374 c.
Sambayev N. S. Priyemnaya yemkost' Aral'skogo Malogo morya i potentsial'nyye ob"yemy iskusstvennogo vosproizvodstva karpovymi vidami ryb // Vektor GeoNauk.2019 2(4).-s.29. DOI: 10.24411/2619-0761-2019-10043.
Shul'man S.S. Opredelitel' parazitov presnovodnykh ryb fauny SSSR. - Leningrad, 1984. - T. I. - 428 s.
