ЖОҢҒАР ПОПУЛЯЦИЯСЫНЫҢ СИВЕРС АЛМАСЫНЫҢ СОРТ-КЛОНДАРЫНЫҢ ЖЕРСІНДІРІЛГЕН ЖӘНЕ САЛЫСТЫРМАЛЫ СИПАТТАМАСЫ
DOI:
https://doi.org/10.26577/eb.2021.v87.i2.07Аннотация
Сиверс алма ағашы-Қазақстанның оңтүстік-шығысындағы тауларда кең таралған ағаштың таулы-дала және алқаптық түрі. Жабайы алма ормандарының табиғи (in-situ) ареалдарының тозуы, сондай-ақ табиғи популяцияларының қайти қалпына келуінің төмен болуы жағдайында Сиверс алмасының жерсіндірілген коллекциясы әлемдік маңызы бар генетикалық ресурстардың көзі болып табылады. Бұл жұмыстың мақсаты – табиғи және интродукция жағдайында Malus sieversii (Ledeb.) M. Roem түрінің өзгергіштік құрылымын және түрішілік дифференциациясын алманың генеративті мүшелерінің морфологиялық ерекшеліктері мен маусымдық ырғағы негізінде зерттеу. Сиверс алма ағашы (Malus Sieversii (Ledeb.) Roem.) - Қазақстанның оңтүстік-шығыс тауларында кең таралған таулы-дала белдеуінде және алқаптарда өсетін ағаштар. Алматы қаласының Бас Ботаникалық бағындағы Сиверс алмасының жерсіндірілген коллекциясы әлемдік генетикалық ресурстардың көзі болып табылады. Зерттеу нәтижесі бойынша зерттелген алма ағашы формаларының түрішілік өзгергіштігі генеративті мүшелердің гетерогенді морфометриялық параметрлерімен ерекшеленді. Ірі гүлді формалар табиғи популяцияларда да, GBS-де де байқалды. Жоңғар Алатауы жағдайында Пихтовая және Мушабай шатқалдарындағы формаларға үлкен гүл өлшемдері тән болды. Жерсіндірілген колллекцияда Пихтовая шатқалынан іріктелген ТП-19 сорт-клонының күлте жапырақтары үлкен өлшемдерімен ерекшеленді.
Библиографиялық сілтемелер
Baytulin I.O. (2008) K probleme sohranenia hozayistvenno-tsennyh redkih vidov rastenii [On the problem of conservation of economically valuable rare plant species] // Bulletin of KazNU. Biological Series. Vol. 1 (265). P. 3-8.
Andreev L.N., Gorbunov U.N. Sohranenie redkih I ischezaushih rastenii ex-situ: dostijenia I problem [Ex situ conservation of rare and endangered plants: achievements and challenges]// Izuchenie i ohrana raznoobrazia fauny, flory I osnovnyh ecosystem Evrazii. Moskva. P. 19-23
Mukanova G.S. et al. (2017). Genofond dikih plodovyh rastenii Kazakhstana [The gene pool of the wild fruit plants of Kazakhstan] // Materialy konferentsiya Mat.mezhdun.nauch. konf. “Izuchenie, sohranenie I ratsionalnoe ispolzovanie rastitelnogo mira Evrazii” Almaty, P. 548-550.
Langelfelds V. (1991) Yablonya. Morfologicheskaia evolutsia, filogenia, geografia, sistematika [Apple-trees. Morphological evolution, phylogeny, geography, systematics]. Riga, 231p. ISBN 5-7966-0379-5.
Dzhangaliev A.D. et al. (2003) The wild fruit and Nut Plant of Kazakhstan. Horticular Reviews, 371p. ISBN 0-471-21968-1.
Shadmanova L., Sitpayeva G., Mukanova G., Friesen N. (2019) Molecular-genetic analysis of Malus sieversii– comparison of Dzungarian populations in-situ and ex-situ. Turczaninowia. 22 (2). DOI: 10.14258 / turczaninowia. 22.2.0
Dzhangaliev A.D. (1969) Yablonevie lesa Zailiiskogo I Djungarskogo Alatau, ih sohranenie I ispolzovanie [Apple forest of Zailiyskei and Dzhungaskei Alatau, its preservation and use]. Bot. Inst. Acad. Sci. USSR, PhD Diss., Leningrad, P.118.
Zhang H., Zhang M., Wang L. (2015) Genetic structure and historical demography of Malus sieversii in the Yili Valley and the western mountains of the Junggar Basin, Xinjiang, China. J Arid Land. 7(2): 264–271. DOI: 10.1007/s40333-014-0044-2
Isayev E. B. (2014) Malus sieversii (Ledeb.) M. Roem. // Krasnaya Kniga Kazakhstana [Malus sieversii (Ledeb.) M. Roem. In: Red Data Book of Kazakhstan] Vol. 2. Part 1. Plants. Ed. by I. O. Baitulin. Almaty, 52 p.
Danilov M. P., Sitpayeva G. T. et al. (2018) Sibirskie vliyania v rastitelnom pokrove Сибирские влияния в растительном покрове Dzhungaskogo Alatau [Siberian influences in vegetative cover of Dzungarian Alatau] // Mat. XVIII mezhdun. nauch.-pract. konf. «Problemy botaniki Iuzhnoi Sibiri I Mongolii». Barnaul, P. 246-250.
Kerdyashkin A. V., Shadmanova L. Sh. et al. (2019) Sovremennoe sostoyanie yablonevyh soobshestv severnogo hrebta Zhetysuskogo Alatau [The current state of apple communities in the Zhetusu Alatau northern ridge] // Mat. XVIII mezhdun. nauch.-pract. konf. «Problemy botaniki Iuzhnoi Sibiri I Mongolii». Barnaul, P. 276-283.
Zhou Z. Q., Y.N. Li. (2000) The RAPD evidence for the phylogenetic relationship of the closely related species of cultivated apple. Genet Res Crop Evol. 47:353–357. DOI: 10.1023/A:1008740819941
Forsline P. L., Aldwinckle H. S., Dickson E. E., Hokanson S. C. (2003). Collection, maintenance, haracterization, and utilization of wild apples from central Asia. Hort. Rev. 29:1–61.
Programma I metodika sortoizuchenia plodovyh, yagodnyh I orehoplodnyh kultur (1973) / pod red. Lobanova G. A. Michurinsk. 380 p.
Dospehov B.A. (1979). Field experiment technique [Metodika polevogo opyta]. M.: Kolos. P. 262-289.
Leonova, N.V. Problems of Horticulture Development these Days. Economy and Entrepreneurship, 2017, no. 9-1 (86–1), pp. 949-952.
Topics in Biostatistics (2007) / edited by Walter T. Ambrosius. – New Jersey: Humana Press inc., 530 p.
Lakin G.F. (1973). Biomertriya [Biometrium]. Moscow, 338 С.
Zaitsev G. N. (1973). Metodica biometricheskih raschetov [Biometric calculation method]. Moskva: Nauka., P. 251.
Korosov A.V., Gorbach V.V. (2010). Komputernaya obrabotka biologicheskih dannyh: metod. posobie [Computer processing of biological data: method allowance]. Petrozavodsk: PetrSU Publishing House, 84 p.
Biyasheva Z. M., Lovinskaya A. V., Dauletbaeva S. B., Kalimagambetov A. M. (2019) Statisticheskie metody v biologii s programnym obespecheniem. Uchebnoe posobie [Statistical methods in biology with software. Tutorial]. Almaty: Kazakh Univer., 107 p.
Zapryagaeva V. I. (1964) Dikorastusshie plodovye Tadjikistana [Wild fruits of Tajikistan]. Moscow, 695 p.
Serebryakov I. G. (1962). Ekologicheskaya morfologiya rastenii [Ecological morphology of plants]. Moscow, 378 p.
Bulygin N.E. (1976). Dendrologia. Fenologicheskie nabludenia nad listvennymi drevesnymi rasteniyami [Dendrology. Phenological observations on deciduous woody plants]. Leningrad, 70 p.
Grimshaw J., Bayton R.New Trees: Recent Introductions to Cultivation. Kew: Kew Publishing, 2009. – 976 p.
