ТОПЫРАҚТЫҢ ФИЗИКО-ХИМИЯЛЫҚ ҚАСИЕТТЕРІНІҢ ТОПЫРАҚ ОМЫРТҚАСЫЗДАРЫНЫҢ БИОАЛУАНТҮРЛІЛІГІ МЕН ТАРАЛУЫНА ӘСЕРІ
DOI:
https://doi.org/10.26577/eb.2021.v86.i1.012Аннотация
Топырақ омыртқасыздары жоғары экологиялық және түрлік алуантүрлілігіне, топырақпен тығыз байланысына, жоғары сезімталдыққа және қоршаған орта параметрлерінің өзгеруіне тез жауап беруіне байланысты қоршаған ортаның өзгеруін сипаттайтын биоиндикатор болып табылады. Бұл мақалада Іле Алатауы бөктеріндегі биогеоценоздарда 2018-2020 жылдар аралығында жүргізілген зерттеу жұмысының нәтижелері көрсетілген. Әртүрлі биогеоценоздардағы жауын құрттарының таралуы мен түрлік құрамына әсер етуші параметрлер: топырақ ылғалдылығы, органикалық заттардың көрсеткіші мен ортаның рН әсері анықталды. Lumbricidae тұқымдасы барлық биоценоздарда кеңінен таралған, дегенмен, жайылмалы шалғын биоценозында таралуы басым. Бұл биоценоздың топырақтарындағы қарашірік мөлшері 4,26±0,30 %, ал ылғалдылығы 24,56±2,58 %-ды құрайды. Зерттеу барысында Lumbricidae тұқымдасы құрттарының 5 туысқа жататын 8 түрі анықталды: Octolasium lacteum, Eisenia foetida, Eisenia nordenskioldi, Nicodrilus caliginosus, Nicodrilus longus, Lumbricus rubellus, lumbricus terrestris, Dendrobaena octaedra. Топырақтағы омыртқасыз жануарлар топтарының ара қатынасы маусым бойы өзгеріп отырады. Жауын құрттары биогеоценоздардың топырақтарында маусымнан қыркүйек айларына дейін кездеседі. Қоршаған орта жағдайының өзгеруі топырақ мезофаунасының тек таралуы мен алуантүрлілігіне ғана емес, сонымен қатар, олардың маусымдық динамикасына да ықпал етеді.
Түйін сөздер: топырақ мезофаунасы, жауын құрты, Іле Алатау бөктері, биогеоценоз, физико-химиялық көрсеткіштер.
Библиографиялық сілтемелер
2 Samedov P.A. (1989) Vlijanie dozhdevyh chervej i mokric na fiziko-himicheskie i poverhnostnye svojstva pochv. Pochvovedenie. vol. 8, pp. 109-115.
3 Kurcheva G.F. (1971) Rol' pochvennyh zhivotnyh v razlozhenii i gumifikacii rastitel'nyh ostatkov. Moskva: Nauka, pp. 155.
4 Chauvat M., Ponge J.F., Wolters V. (2007) Humus structure during a spruce forest rotation: quantitative changes and relationship to soil biota. European Journal of Soil Science, vol.58, pp. 625 – 631.
5 Amosse J., Dozsa-Farkas K., Boros G., Rochat G., Sandoz G., Fournier B., et al. (2016) Patterns of earthworm, enchytraeid and nematode diversity and community structure in urban soils of different ages. European journal of soil biology, vol. 73, pp. 46–58.
6 Krivoluckij D.A. (1994) Pochvennaja fauna v jekologicheskom kontrole. Moskva: Nauka, 1994, pp. 269.
7 Lavelle P., Decaens T., Aubert M., Barot S., Blouin M., F.Bureau, et al. (2006) Soil invertebrates and ecosystem service. European journal of soil biology, vol. 42, no.1, pp. 3-15.
8 Hale C.M. (2008) Evidence for human-mediated dispersal of exotic earthworms: support for exploring strategies to limit further spread. Mol. Ecol., vol. 17, pp. 1165–1167.
9 Jouquet P., Dauber J., Lagerlof J., Lavelle P., Lepage M. (2006) Soil invertebrates as ecosystem engineers: Intended and accidental effects on soil and feedback loops. Applied Soil Ecology, vol. 32, no.2, pp.153-164.
10 Lavelle P. et al. (1997) Soil function in a changing world: the role of invertebrate ecosystem engineers. European journal of soil biology, vol. 33. pp. 159–193.
11 Deyn D., Raaijmakers G. B., Zoomer C. E., et. al. (2003) Soil invertebrate fauna enhances grassland succession and diversity. Nature, vol. 422. pp. 708-711.
12 Kozlovskaja L.S. (1976) Rol' bespozvonochnyh v transporte organicheskogo veshhestva bolotnyh pochv. Moskva: Nauka, 1976, pp. 214 .
13 Goncharov A.A. (2014) Struktura troficheskih nish v soobshhestvah pochvennyh bespozvonochnyh lesnyh jekosistem. Moskva: Institut problem jekologii i jevoljucii im. A.N. Severcova RAN, pp. 14.
14 Kurcheva G.F. (1971) Rol' pochvennyh zhivotnyh v razlozhenii i gumifikacii rastitel'nyh ostatkov. M.: Nauka, pp. 154
15 Joimel S., Cortet J., Jolivet C.C., Saby N.P., et al. (2016) Physico-chemical characteristics of topsoil for contrasted forest, agricultural, urban and industrial land uses in France. Sci. Total Environ., vol. 545, pp. 40–47.
16 Berthrong, S.T., Jobbagy E.G. (2009) A global meta-analysis of soil exchangeable cations, pH, carbon, and nitrogen with afforestation. Ecological Applications, vol. 19, pp. 2228–2241.
17 Jones E.L., Leather S.R. (2013) Invertebrates in urban areas: a review. EJE, vol.109, pp. 463–478.
18 Lavelle P. et al. (2006) Soil invertebrates and ecosystem services. European journal of soil biology, vol. 42, pp. 3–15.
19 Babenko A.S. (2013) Pochvennye bespozvonochnye kak indikatory sostojanija territorii. Tomsk, pp. 40.
20 Santorufo L., Gestel V., , Rocco A., Maisto G. (2013) Soil invertebrates as bioindicators of urban soil quality. Environ. Pollut., vol. 161, pp. 57–63.
21 Gel'cer Ju.G., Komovnikova T.N. (1979) Biologicheskaja aktivnost' lesnyh pochv. Genezis i jekologija pochv Central'nolesnogo gosudarstvennogo zapovednika. M.: Nauka, pp. 172 – 196.
22 Sokolova T.L. (2010) Diagnosticheskie vozmozhnosti pochvennoj mezofauny. Vestnik Kostromskoj gosudarstvennyj universitet im.N.A. Nekrasova, no.3, pp. 13-14.
23 Giljarov M.S. (1985) Zoologicheskij metod diagnostiki pochv. Moskva: Nauka, pp. 277.
24 Giljarov M.S. (1978) Rol' pochvennyh zhivotnyh v razlozhenii rastitel'nyh ostatkov i krugovorote veshhestv. M.S. Giljarov, B.R. Striganova. Itogi nauki i tehniki. Zoologija bespozvonochnyh. M.: VINITI, no. 5, pp. 69.
25 Matveeva D.G. (1982) Dozhdevye chervi semejstva Lumbricidae Moskovskoj oblasti. Pochvennye bespozvonochnye Moskovskoj oblasti. D.G. Matveeva, T.S. Perel'. M.: Nauka, pp. 133-143.
26 Chekanovskaja O.V. (1960) Dozhdevye chervi i pochvoobrazovanie. M.: Nauka, pp. 208.
27 Smetak, K. M., Johnson-Maynard J.L., Lloyd, J.E. (2007) Earthworm population density and diversity in different-aged urban systems. Appl. Soil Ecol., vol. 37, pp. 161–168.
