Оңтүстік Қазақстандағы жусанның эндемдік түрлеріндегі эфир майының мөлшері мен компоненттік құрамы
111 86
Кілттік сөздер:
Artemisia L., эфир майы, компоненттік құрамы, оңтүстік ҚазақстанАннотация
Шаруашылық бағалы түрлерін анықтау және кешенді зерделеу елдің табиғи ресустарды бағалаудың бөлігі болып табылады. Бұл салада ғылыми және тәжірибелік қызығушылығы биологиялық белсенділігі бар эфир майлары, органикалық, май қышқылдары бар өсімдік Artemisia L. түрлерін ұсынуға болады. Бұл мақалада Оңтүстік Қазақстанда өсетін кейбір эндемикалық және шектеу түрлері бар эфир майларының мазмұны мен компоненттік құрамын зерттеу қорытындылары көрсетілген.
Эфир майларын алуды Клевенджер аппаратында гидродистиляциялық әдіспен жүзеге асырған. Оңтүстік Қазақстанның алғашқы зерттеленетін үлгілерінің эфир майларының компоненттік құрамын Ақдениз Университетінің хош иісті өсімдіктердің орталық зертханасында анықтаған. (Турция, Анталия, 2019 ж.) хромато-масс-спектрометр Agilent 5975T LTM GC/MS/FID.
- cina эфир майында 15 компоненттік құрамы анықталды , оның ішінде 1,8-цинеол (60%жоғары) және туйон туындылары (8-14%) басым болды. A. karatavica эфир майының копонентік құрамы 25 құрамалармен анықталды, оның ішінде 1,8-цинеол (50%) және камфора (22%). A. porrecta эфир майында 12 компоненттік құрамалар анықталды, оның туйон туындылары (75%жоғары) 1,8-цинеол (8,2%) және камфора (7,6%) . Анықталған компоненттердің басым бөлігі монотерпендерге жатады,ішіндегі тоғыз құрамы (сабинен, В-мирцен, а-терпинен, 1,8-цинеол, у-терпинен, n-цимен, а и В-туйон, терпинен-4-ол) барлық үлгілерде анықталған. 1,8-цинеол (61,7-50,2%) жоғары мөлшері A. cina және A. karatavica үлгілерінде байқалды.
Зерттеленетін нысандардың эфир майларының индикаторына 1,8-цинеолды, туйон және камфора туындыларын жатқызуға болады себебі олардың эфир майының жалпы құрамының 70% құрайды. Сондықтан жусанның осы зерттелген түрлерін антибактериалдық, антифунгальдік және ісікке қарсы іс әрекеті бар препараттарды жасау үшін өсімдік шикізат көз қайнары ретінде зерделеу мақсатында ұсынуға болады.
Библиографиялық сілтемелер
1 Abdulina S.A. (1999) Spisok sosudistykh rasteniy Kazakhstana [List of vascular plants in Kazakhstan] pod redaktsiyey R.V. Kamelina. – Almaty, pp. 32–34.
2 Annotated list of medicinal plants in Kazakhstan: Reference book // L. M. Grudzinskaya, N. G. Gemedzhieva, N. V. Nelina, Zh. Zh. Karzhaubekova. - Almaty, 2014. – p. 27-30.
3 Atazhanova G.A. Composition and biological activity of essential oils of endemic plants in Kazakhstan // Chemistry of natural compounds. - 2008. - No. 2. - P. 209–2011
4 Auelbekova A.K., Kyzdarova D.K., Nurkenova A.T., Shorin S.S., Musina R.T., Nortseva M.A. Essential oil content of wormwood species in the mountainous regions of Central Kazakhstan // Biological Sciences, 2016. - P. 7–10.
5 Adekenov S. M., Kishkentaeva A.S., Al’murzin N.D., Esenbaeva A.E., Atazhanova G.A. Nymphayol and gerbolide A from Artemisia porrecta // Chemistry of natural compounds, 2013. –Vol. 49. № 3. – P. 532.
6 Abad M.J., Bedoya L. M., Apaza L., Bermejo P. The Artemisia L. Genus: A Review of Bioactive Essential Oils // Molecules. 2012. 17(3): 2542–2566. (doi:10.3390/molecules17032542).
7 Asanova Zh.K., Suleimenov E.M., Atazhanova G.A., Dembitsky A.D., Pak R.N., Dar A., Adekenov S.M. 1,8-cineole from citrine wormwood and its biological activity // Chemical-Pharmaceutical Journal, 2003. - V. 37.– No. 1.– P. 30–32.
8 Adams R.P. Identification of essential oil components by gas chromatography/mass spectrometri, Carol Stream, 2006, 804 p.
9 Amri I., De Martino L., Marandino A., Lamia H., Mohsen H., Scandolera E., De Feo V., Mancini E. Chemical composition and biological activities of the essential oil from Artemisia herba-alba growing wild in Tunisia // Nat. Prod. Commun, 2013. – № 8.– Р. 407–410.
10 Abu-Darwish M.S., Cabral C., Goncalves M.J., Cavaleiro C., Cruz M.T., Efferth T., Salgueiro L. Artemisia herba-alba essential oil from Buseirah (South Jordan): Chemical characterization and assessment of safe antifungal and anti-inflammatory doses // J. Ethanopharmacol, 2015. – 174. – Р. 153–160.
11 Alekserova A.N., Aliev N.N., Aliev M.I., Serkerov S.V., Rustamova L.I., Asbagian Sh.F., Ibragimov S.I., Rasulov F.A. Component composition and fumigant activity of essential oils of Artemisia L. species // Chemistry of plant raw materials, 2017. - No. 4. - p. 235–240.
12 Belenovskaya L.M., Budantsev A.L., Korobkov A.A. Artemisia // Plant resources of Russia: Wild flowering plants, their component composition and biological activity. V.5. Family Asteraceae (Compositae). Part 1. Genera Achillea - Doronicum // Responsible editor A. L. Budantsev. - SPb., M .: Partnership of scientific publications KMK, 2012. - P. 43–103.
13 Baytenov M.S. Flora of Kazakhstan in 2 volumes – V.2. Generic flora complex. - Almaty: Gylym, 2001 .-- P. 214.
14 Bellili S., Jazi S., Hrira M.Y., Lamari A., Dhifi W., Diouani M.F., Araujo M.E., Cioni P.L., Flamini G., Cherif A. Phytochemical identification of volatile fraction, essential oil and screening of antioxidant, antibacterial, allelopathic and insecticidal potential from Artemisia herba-alba leaves // Main Group Chem, 2017. – №3 16. – Р. 95–109.
15 Gemedzhieva N.G. Biological activity of alkaloid-containing plants in Kazakhstan // Bulletin of NAS RK. Biological and medical series. - No. 1 (277). - Almaty, 2010. - p. 24-30.
16 Goryaev M.I., Bazalitskaya V.S., Polyakov P.P. The chemical composition of wormwood. Publishing house of the Academy of Sciences of the Kazakh SSR. Alma-Ata, 1962 .-- p 152.
17 State Pharmacopoeia of the USSR, XI ed., No. 1. - M .: Nauka, 1987. - p. 287–295.
18 Dahmani-Hamzaoui N., Baaliouamer A.Volatile constituents of Algerian Artemisia herba-alba essential oils // J. Essent. Oil Res, 2015. – № 27. – Р. 437–446.
19 Egeubaeva R.A. Wild essential oil plants of the South-East of Kazakhstan. - Almaty, 2002 .-- p.242.
20 Red Book of Kazakhstan. Ed. 2nd, revised and enlarged. - Volume 2: Plants (collection of authors). - Astana, LLP "ArtPrintXXI", 2014. - P. 325.
21 Liang J.Y., Wang W.T., Zheng Y.F., Zhang D., Wang J.L., Guo S.S., Zhang W.J., Du S.S., Zhang J. Bioactivities and chemical constituents of essential oil extracted from Artemisia anethoides against two stored product insects // J. Oleo Sci. 2017. –Vol. 6. – P. 71–76.
22 Mungalov E.A. Wormwood of the Altai Mountains: Author. diss. ... Cand. biol. sciences. - Tomsk, 2004 .-- 17 p.
23 Novikova N.M. Antituberculous activity of essential oils isolated from the wormwood of Kazakhstan // Medicine and ecology. - 2012. - No. 2. - P. 104–105.
24 Pandey A.K., Singh P. The Genus Artemisia: a 2012–2017 Literature Review on Chemical Composition, Antimicrobial, Insecticidal and Antioxidant Activities of Essential Oils. Medicines (Basel). 2017; 4(3):68. Published 2017. Sep. 12. doi:10.3390/medicines4030068
25 Plant resources of the USSR: Flowering plants, their chemical composition, use. Asteraceae. - SPb., 1993. - P. 41; - p. 51; - p 58.
26 Senyak E.N., Yagovdik M.A., Akhmetzhanova A.I. Study of the anatomical structures of some types of wormwoods in Kazakhstan // Bulletin of the Karaganda State University. Biology series. Medicine. Geography. - 2010. - No. 2 (58). - P. 16–21.
27 Taherkhani M. Tyrosinase Inhibition, in vitro antimicrobial, antioxidant, cytotoxicity and anticancer activities of the essential oil from the leaves of Artemisia turanica, growing wild in Iran // J. Essent. Oil Bear. Plants 2016. – №19. – Р.1141–1154.
28 Ushbaeva G.G., Ryakhovskaya T.V., Kabieva A.O., Mustafina R.Kh. Wormwood - a source of anticancer agents // Botanical resource science: achievements and development prospects: international scientific. Conf. in mathematics, dedicated to the memory of botanists-resource scientists, Corresponding Member of the National Academy of Sciences of the Republic of Kazakhstan, Doctor of Biological Sciences, Professor M.K. Kukenov, in connection with the 60th anniversary of the birth and Doctor of Biological Sciences V.P. Mikhailova, on the occasion of her 90th birthday. - Almaty, 2000. - p. 177-178.
29 Flora of Kazakhstan. - Alma-Ata, 1966. - V. 9. - T. 132–136.
30 Younsi F., Trimech R., Boulila A., Ezzine O., Dhahri S., Boussaid M., Messaoud C. Essential oil and phenolic compounds of Artemisia herba-alba (Asso.): Composition, antioxidant, antiacetylcholinesterase, and antibacterial activities // Int. J. Food Prop, 2016. – № 19. – Р. 1425–1438.
31 Williams J.D., Saleh A.M., Acharya D.N. Composition of the essential oil of Wild Growing Artemisia vulgaris from Erie, Pennsylvania // Nat. Prod. Commun, 2012. – №7. – Р. 637–640.
2 Annotated list of medicinal plants in Kazakhstan: Reference book // L. M. Grudzinskaya, N. G. Gemedzhieva, N. V. Nelina, Zh. Zh. Karzhaubekova. - Almaty, 2014. – p. 27-30.
3 Atazhanova G.A. Composition and biological activity of essential oils of endemic plants in Kazakhstan // Chemistry of natural compounds. - 2008. - No. 2. - P. 209–2011
4 Auelbekova A.K., Kyzdarova D.K., Nurkenova A.T., Shorin S.S., Musina R.T., Nortseva M.A. Essential oil content of wormwood species in the mountainous regions of Central Kazakhstan // Biological Sciences, 2016. - P. 7–10.
5 Adekenov S. M., Kishkentaeva A.S., Al’murzin N.D., Esenbaeva A.E., Atazhanova G.A. Nymphayol and gerbolide A from Artemisia porrecta // Chemistry of natural compounds, 2013. –Vol. 49. № 3. – P. 532.
6 Abad M.J., Bedoya L. M., Apaza L., Bermejo P. The Artemisia L. Genus: A Review of Bioactive Essential Oils // Molecules. 2012. 17(3): 2542–2566. (doi:10.3390/molecules17032542).
7 Asanova Zh.K., Suleimenov E.M., Atazhanova G.A., Dembitsky A.D., Pak R.N., Dar A., Adekenov S.M. 1,8-cineole from citrine wormwood and its biological activity // Chemical-Pharmaceutical Journal, 2003. - V. 37.– No. 1.– P. 30–32.
8 Adams R.P. Identification of essential oil components by gas chromatography/mass spectrometri, Carol Stream, 2006, 804 p.
9 Amri I., De Martino L., Marandino A., Lamia H., Mohsen H., Scandolera E., De Feo V., Mancini E. Chemical composition and biological activities of the essential oil from Artemisia herba-alba growing wild in Tunisia // Nat. Prod. Commun, 2013. – № 8.– Р. 407–410.
10 Abu-Darwish M.S., Cabral C., Goncalves M.J., Cavaleiro C., Cruz M.T., Efferth T., Salgueiro L. Artemisia herba-alba essential oil from Buseirah (South Jordan): Chemical characterization and assessment of safe antifungal and anti-inflammatory doses // J. Ethanopharmacol, 2015. – 174. – Р. 153–160.
11 Alekserova A.N., Aliev N.N., Aliev M.I., Serkerov S.V., Rustamova L.I., Asbagian Sh.F., Ibragimov S.I., Rasulov F.A. Component composition and fumigant activity of essential oils of Artemisia L. species // Chemistry of plant raw materials, 2017. - No. 4. - p. 235–240.
12 Belenovskaya L.M., Budantsev A.L., Korobkov A.A. Artemisia // Plant resources of Russia: Wild flowering plants, their component composition and biological activity. V.5. Family Asteraceae (Compositae). Part 1. Genera Achillea - Doronicum // Responsible editor A. L. Budantsev. - SPb., M .: Partnership of scientific publications KMK, 2012. - P. 43–103.
13 Baytenov M.S. Flora of Kazakhstan in 2 volumes – V.2. Generic flora complex. - Almaty: Gylym, 2001 .-- P. 214.
14 Bellili S., Jazi S., Hrira M.Y., Lamari A., Dhifi W., Diouani M.F., Araujo M.E., Cioni P.L., Flamini G., Cherif A. Phytochemical identification of volatile fraction, essential oil and screening of antioxidant, antibacterial, allelopathic and insecticidal potential from Artemisia herba-alba leaves // Main Group Chem, 2017. – №3 16. – Р. 95–109.
15 Gemedzhieva N.G. Biological activity of alkaloid-containing plants in Kazakhstan // Bulletin of NAS RK. Biological and medical series. - No. 1 (277). - Almaty, 2010. - p. 24-30.
16 Goryaev M.I., Bazalitskaya V.S., Polyakov P.P. The chemical composition of wormwood. Publishing house of the Academy of Sciences of the Kazakh SSR. Alma-Ata, 1962 .-- p 152.
17 State Pharmacopoeia of the USSR, XI ed., No. 1. - M .: Nauka, 1987. - p. 287–295.
18 Dahmani-Hamzaoui N., Baaliouamer A.Volatile constituents of Algerian Artemisia herba-alba essential oils // J. Essent. Oil Res, 2015. – № 27. – Р. 437–446.
19 Egeubaeva R.A. Wild essential oil plants of the South-East of Kazakhstan. - Almaty, 2002 .-- p.242.
20 Red Book of Kazakhstan. Ed. 2nd, revised and enlarged. - Volume 2: Plants (collection of authors). - Astana, LLP "ArtPrintXXI", 2014. - P. 325.
21 Liang J.Y., Wang W.T., Zheng Y.F., Zhang D., Wang J.L., Guo S.S., Zhang W.J., Du S.S., Zhang J. Bioactivities and chemical constituents of essential oil extracted from Artemisia anethoides against two stored product insects // J. Oleo Sci. 2017. –Vol. 6. – P. 71–76.
22 Mungalov E.A. Wormwood of the Altai Mountains: Author. diss. ... Cand. biol. sciences. - Tomsk, 2004 .-- 17 p.
23 Novikova N.M. Antituberculous activity of essential oils isolated from the wormwood of Kazakhstan // Medicine and ecology. - 2012. - No. 2. - P. 104–105.
24 Pandey A.K., Singh P. The Genus Artemisia: a 2012–2017 Literature Review on Chemical Composition, Antimicrobial, Insecticidal and Antioxidant Activities of Essential Oils. Medicines (Basel). 2017; 4(3):68. Published 2017. Sep. 12. doi:10.3390/medicines4030068
25 Plant resources of the USSR: Flowering plants, their chemical composition, use. Asteraceae. - SPb., 1993. - P. 41; - p. 51; - p 58.
26 Senyak E.N., Yagovdik M.A., Akhmetzhanova A.I. Study of the anatomical structures of some types of wormwoods in Kazakhstan // Bulletin of the Karaganda State University. Biology series. Medicine. Geography. - 2010. - No. 2 (58). - P. 16–21.
27 Taherkhani M. Tyrosinase Inhibition, in vitro antimicrobial, antioxidant, cytotoxicity and anticancer activities of the essential oil from the leaves of Artemisia turanica, growing wild in Iran // J. Essent. Oil Bear. Plants 2016. – №19. – Р.1141–1154.
28 Ushbaeva G.G., Ryakhovskaya T.V., Kabieva A.O., Mustafina R.Kh. Wormwood - a source of anticancer agents // Botanical resource science: achievements and development prospects: international scientific. Conf. in mathematics, dedicated to the memory of botanists-resource scientists, Corresponding Member of the National Academy of Sciences of the Republic of Kazakhstan, Doctor of Biological Sciences, Professor M.K. Kukenov, in connection with the 60th anniversary of the birth and Doctor of Biological Sciences V.P. Mikhailova, on the occasion of her 90th birthday. - Almaty, 2000. - p. 177-178.
29 Flora of Kazakhstan. - Alma-Ata, 1966. - V. 9. - T. 132–136.
30 Younsi F., Trimech R., Boulila A., Ezzine O., Dhahri S., Boussaid M., Messaoud C. Essential oil and phenolic compounds of Artemisia herba-alba (Asso.): Composition, antioxidant, antiacetylcholinesterase, and antibacterial activities // Int. J. Food Prop, 2016. – № 19. – Р. 1425–1438.
31 Williams J.D., Saleh A.M., Acharya D.N. Composition of the essential oil of Wild Growing Artemisia vulgaris from Erie, Pennsylvania // Nat. Prod. Commun, 2012. – №7. – Р. 637–640.
Жүктелулер
Как цитировать
Rakhimberdieva, J. S., Karzhaubekova, Z. Z., Gemejiyeva, N. G., & Kaliyeva, A. N. (2021). Оңтүстік Қазақстандағы жусанның эндемдік түрлеріндегі эфир майының мөлшері мен компоненттік құрамы. ҚазҰУ Хабаршысы. Биология сериясы, 85(4), 33–42. вилучено із https://bb.kaznu.kz/index.php/biology/article/view/1561
Шығарылым
Бөлім
БОТАНИКА
