«КӨЛСАЙ КӨЛДЕРІ» МЕМЛЕКЕТТІК ТАБИҒИ ПАРКІНДЕГІ ОРНИТОЛОГИЯЛЫҚ МОНИТОРИНГ НӘТИЖЕЛЕРІ МЕН БОЛАШАҒЫ
DOI:
https://doi.org/10.26577/eb.2024.v98.i1.011Кілттік сөздер:
құстар, Солтүстік Тянь-Шань, таулар, ұлттық табиғи парк, сандар, әртүрлілік, антропогендік әсерАннотация
Құстардың әртүрлілігі мен көптігін бақылаудың практикалық маңызы және ғылыми қызығушылығы зор. Мақалада Солтүстік Тянь-Шаньда орналасқан «Көлсай көлдері» мемлекеттік ұлттық табиғи паркінің аумағындағы құстарды зерттеу нәтижелері берілген. 81 құс түрінің таралу сипаты мен көптігі туралы деректер келтірілген. 2022-2023 жж. өткезілген зерттеулер нәтижесінде, осы екі жылда келесі құстардың тау шақшақайы Motacilla cinerea, жасыл сарықас Phylloscopus trochiloides, бозбас отқұйрық Phoenicurus caeruleocephalus, қызғылтпа сайрақ Turdus viscivorus және шоңайнақ Acanthis cannabina саны өзгермеді, ал басқалар ауытқуларға ұшырайды. Сулы-батпақты жерлердің тұрғындарының көпшілігі адамдармен кездесуден қашады, бірақ саябақта сарыалақаз Tadorna ferruginea адамдардан қорықпай, қорықты сұрады. Түрлі биотоптар мен аймақтарға бару нәтижесінде саябақтағы құстардың тізімін үлкен суқұзғыны Phalacrocorax carbo, ысылдақ шүрегей Anas crecca, сұр тырна Grus grus, қасқалдақ Fulica atra, қызғыш Vanellus vanellus және ұзынсирақ балшықшы Himantopus himantopus сияқты жаңа түрлердің кездесуімен толықтыруға мүмкіндік берді, үлкен көлбұқаның Botaurus stellaris және қызылқасқа сутартардың Gallinula chloropus ұялағанын растады. Солтүстік Тянь-Шань тауларында алғаш рет қасқалдақ пен қызғыштың ұя салуы тіркелді. Туристер көп шоғырланған және кемпингтер мен киіз үйлерде тұратын жерлерде қара кезқұйрықтың Milvus migrans, көк кептердің Columba livia, сарыжағал қараторғайдың Acridotheres tristis, саусқанның Pica pica және қара қарғаның Corvus corone саны өскен. Қазақстанның Қызыл кітабына енген түрлерден сұр тырна Grus grus, жыланжегіш бүркіт Circaetus gallicus және бақалтақ бүркіт Hieraaetus pennatus кездесті.
Библиографиялық сілтемелер
Ковшарь А.Ф. Птицы Тянь-Шаня. Т. 1. – Алматы, 2019. – 376 с.
Paulsch D., Möller-Hohenstein K. Bird species distribution along an altitudinal gradient in southern Equador and its functional relationships with vegetation structure/ E. Beck, J. Bendix, I. Kottke, F. Makeschin, R. Mosandl (Eds.), Gradients in a Tropical Mountain Ecosystem of Ecuador, Springer, Berlin Heidelberg (2008), pp. 149-156
Whelan C.J., Wenny D.G, Marquis R.J. (2008) Ecosystem services provided by birds Annals of the New York. Academy of Science, 1134:1, pp. 25-60 doi.org/10.1196/annals.1439.003
Moning, C., & Müller, J. (2008). Environmental key factors and their thresholds for the avifauna of temperate montane forests. Forest Ecology and Management, 256(5), 1198-1208. https://doi.org/10.1016/j.foreco.2008.06.018
Bregman, T. P., Sekercioglu, C. H., & Tobias, J. A. (2014). Global patterns and predictors of bird species responses to forest fragmentation: implications for ecosystem function and conservation. Biological Conservation, 169, 372-383. https://doi.org/10.1016/j.biocon.2013.11.024
Morelli, F., Pruscini, F., Santolini, R., Perna, P., Benedetti, Y., & Sisti, D. (2013). Landscape heterogeneity metrics as indicators of bird diversity: determining the optimal spatial scales in different landscapes. Ecological indicators, 34, 372-379. https://doi.org/10.1016/j.ecolind.2013.05.021
Terrigeol, A., Ebouele, S. E., Darveau, M., Hébert, C., Rivest, L. P., & Fortin, D. (2022). On the efficiency of indicator species for broad-scale monitoring of bird diversity across climate conditions. Ecological Indicators, 137, 108773. https://doi.org/10.1016/j.ecolind.2022.108773
Kahl, S., Wood, C. M., Eibl, M., & Klinck, H. (2021). BirdNET: A deep learning solution for avian diversity monitoring. Ecological Informatics, 61, 101236. https://doi.org/10.1016/j.ecoinf.2021.101236
Чаликова Е.С. Птицы в арчовниках Таласского Алатау // Тр. Аксу-Жабаглинского государственного природного заповедника. Шымкент, 2007. Вып. 9. – С. 48-113.
Ladin, Z. S., Higgins, C. D., Schmit, J. P., Sanders, G., Johnson, M. J., Weed, A. S., ... & Shriver, W. G. (2016). Using regional bird community dynamics to evaluate ecological integrity within national parks. Ecosphere, 7(9), e01464.
Khan, M. S., & Pant, A. (2017). Conservation status, species composition, and distribution of Avian Community in Bhimbandh Wildlife Sanctuary, India. Journal of Asia-Pacific Biodiversity, 10(1), 20-26. https://doi.org/10.1016/j.japb.2016.07.004
Шнитников В.Н. Птицы Семиречья. – М.; Л. – 1949. – 665 с.
Корелов М.Н. Список птиц и орнитогеографические районы Северного Тянь-Шаня//Тр. Ин-та зоол. АН КазССР. – 1961, т. 15. – С. 55-103.
Ковшарь А.Ф. Материалы по гнездованию птиц в Кунгей-Алатау// Орнитология, вып. 10. М. – 1972. – С. 343-345.
Жуйко Б.П. Земляной дрозд в Кунгей-Алатау (Тянь-Шань) // Орнитология, вып. 15. – М. – 1980. – С. 196.
Березовиков Н.Н. К орнитофауне Кунгей Алатау (Северный Тянь-Шань) //Казахстанский орнитологический бюллетень 2004. Алматы: «Tethys», 2005. – С: 215-222.
Березовиков Н.Н., Винокуров А.А., Белялов О.В. Птицы горных долин Центрального и Северного Тянь-Шаня // Tethys ornithological research, V.1. Алматы: «Tethys», 2005. – С. 19-130.
Губин Б.М. 1991. Краткое сообщение о синей птице (в Кунгей Алатау)// Редкие птицы и звери Казахстана. – Алма-Ата. – С. 258.
Губин Б.М. К орнитофауне долины реки Женишке// Казахстанский орнитологический бюллетень 2008. Алматы: «Tethys», 2009. – С.204-254.
Абаев А.Ж., Гаврилов А.Э., Белялов О.В., Зарипова С.Х. Материалы по орнитофауне ГНПП «Кольсайские озера» //Научные труды ГНПП «Көлсай көлдері» Вып. 1. – Алматы 2012. – С.76-84.
Абаев А.Ж., Гаврилов А.Э., Ахметов Х.А., Сапарбаев С.К., Зарипова С.Х. Птицы РГУ ГНПП «Көлсай көлдері» Саты 2016. – 157 с.
Абаев А.Ж., Гаврилов А.Э., Арынов Б.Б. Материалы по орнитофауне ГНПП «Көлсай көлдері» // Материалы Международной научно–практической конференции: Независимость Казахстана: Аспекты сохранения биоразнообразия». Алматы, 2021. – С. 218-220.
Новиков Т.А. Полевые исследования по экологии наземных позвоночных. – М. – 1953.
Hockin, D., Ounsted, M., Gorman, M., Hill, D., Keller, V., & Barker, M. A. (1992). Examination of the effects of disturbance on birds with reference to its importance in ecological assessments. Journal of Environmental Management, 36(4), 253-286.
Fernández-Juricic, E., Jimenez, M. D., & Lucas, E. (2001). Alert distance as an alternative measure of bird tolerance to human disturbance: implications for park design. Environmental Conservation, 28(3), 263-269.
Carter, N. H., Shrestha, B. K., Karki, J. B., Pradhan, N. M. B., & Liu, J. (2012). Coexistence between wildlife and humans at fine spatial scales. Proceedings of the National Academy of Sciences, 109(38), 15360-15365. Doi:10.1073/pnas.1210490109
Птицы. Под ред. Ковшарь А.Ф.//Красная книга Республики Казахстан. Том 1. Животные. Часть 1. Позвоночные. – Алматы: DPS, 2010. – с.82-197
Smith-Castro J. R., Rodewald A. D. (2010). Behavioral responses of nesting birds to human disturbance along recreational trails. Journal of Field Ornithology, 81(2), 130-138.
