ҚАЗАҚСТАН ЖАҒДАЙЫНДА ӨСІРІЛГЕН ОРТА АЗИЯЛЫҚ КҮЗДІК БИДАЙ КОЛЛЕКЦИЯСЫНЫҢ ФЕНОТИПТІК ӨЗГЕРГІШТІГІ
DOI:
https://doi.org/10.26577/eb.2023.v96.i3.06Кілттік сөздер:
күздік жұмсақ бидай, генотип × орта қатынасы, өнімділік компоненттеріАннотация
Бұл зерттеу жұмысында 2020-2021 және 2021-2022 жылдардағы вегетациялық кезеңдер ішінде Қазақ егіншілік және өсімдік шаруашылығы ғылыми-зерттеу институтының (Алматы облысы, оңтүстік-шығыс) және Красноводопад ауыл шаруашылығы тәжірибе станциясының (Түркістан облысы, оңтүстік) тәжірибелік алқаптарында өсірілген Орта Азиялық күздік бидай коллекциясының 139 үлгісіне экологиялық тестілеу жүргізілді. Коллекция 12 белгі бойынша талданды: масақтану уақыты, пісу уақыты, вегетациялық кезең, өсімдіктің биіктігі, жоғарғы буын аралығының ұзындығы, масақтың ұзындығы, өнімді масақтардың саны, масақтағы дәндердің саны (МДС), масақтағы дән массасы, өсімдіктен алынған дәндердің массасы, 1000 дәннің массасы (МДМ) және 1 м2 өнімділігі (М2Ө). Пирсон бойынша корреляция индексі зерттелетін екі аймақта өнімділікке байланысты белгілер арасындағы оң байланысты көрсетті. Коллекция сорттарының ішінде М2Ө орташа мәндер бойынша Алматы облысындағы сорт-стандарт (Жетісу) 107 үлгісі және Түркістан облыстарында Память 47 сортының 134 үлгісі асып түсті. Жеті сорт (Karaspan, Mars 1, Pamyat, Dank, Zhamin, KYIAL және Talimi) екі аймақта өнімділікке байланысты үш белгі (МДС, МДМ, М2Ө) бойынша жоғары көрсеткіштерді көрсетті. Орталық Азиядан келген күздік бидай коллекциясының дисперсиялық талдауы генотип × орта өзара қатынасының Қазақстан жағдайында зерттелген белгілерге әсерін көрсетті. Алынған нәтижелер күздік бидайдың бейімделгіштігі мен өнімділігіне қатысты қосымша зерттеулер үшін, ең жақсы үміткер-линияларды таңдау үшін селекциялық бағдарламада және өнімділікке байланысты белгілерді толық геномдық ассоциативті талдау үшін пайдаланылуы мүмкін.
Библиографиялық сілтемелер
Abugalieva A., Peña-Bautista R.J. (2010) Grain quality of spring and winter wheat of Kazakhstan, The Asian and Australasian Journal of Plant Science and Biotechnology, vol. 4, pp. 87-90
Amalova A., Yermekbayev K., Griffiths S., Winfield M.O., Morgounov A., Abugalieva S., Turuspekov Y. (2023) Population Structure of Modern Winter Wheat Accessions from Central Asia. Plants, vol. 12(12), p. 2233. doi: 10.3390/plants12122233
Collard B.C., Jahufer M.Z.Z., Brouwer J.B., Pang E.C.K. (2005) An introduction to markers, quantitative trait loci (QTL) mapping and marker-assisted selection for crop improvement: the basic concepts. Euphytica, vol. 142(1), pp. 169-196. doi: 10.1007/s10681-005-1681-5
Dospekhov B. Methods of field experience [Metodika polevogo opyta.]. Moscow: Kolos 1985, 350 p. [in Russian]
Duggan B.L., Domitruk D.R., Fowler D.B. (2000) Yield component variation in winter wheat grown under drought stress. Canadian Journal of Plant Science, vol. 80(4), p. 739-745. doi: https://doi.org/10.4141/P00-006
El-Feki W.M., Byrne P.F., Reid S.D., Haley S.D. (2018) Mapping quantitative trait loci for agronomic traits in winter wheat under different soil moisture levels. Agronomy, vol. 8(8), p. 133. doi: 10.3390/agronomy8080133.
Food and Agriculture Organization of the United Nations. Available online: https://www.fao.org/faostat/en/#home (accessed on 25 February 2022)
Foreign Agricultural Service of the US Department of Agriculture (USDA) https://fas.usda.gov/ (accessed on 20 February 2022)
Halder J., Gill H.S., Zhang J., Altameemi R., Olson E., Turnipseed B., Sehgal S. K. Genome‐wide association analysis of spike and kernel traits in the US hard winter wheat // The Plant Genome. – 2023. – P. e20300.
Kumar A., Mantovani E.E., Simsek S., Jain S., Elias E.M., Mergoum M. (2019) Genome wide genetic dissection of wheat quality and yield related traits and their relationship with grain shape and size traits in an elite non-adapted bread wheat cross. PLoS One, vol. 14(9), p. e0221826. doi: 10.1371/journal.pone.0221826.
Morgounov A., Gómez-Becerra H. F., Abugalieva A., Dzhunusova M., Yessimbekova M., Muminjanov H., Zelenskiy Y., Ozturk L., Cakmak I (2006). Iron and zinc grain density in common wheat grown in Central Asia, Euphytica, 2006, vol. 155(1-2), pp. 193-203. doi:10.1007/s10681-006-9321-2
Newbury H. J. (2003) Plant molecular breeding. CRC Press., 265 p.
Pang Y., Liu C., Wang D., Amand P.S., Bernardo A., Li W., Li L., Wang L., Yuan X., Dong L., Su Y., Zhang H., Zhao M., Liang Y., Jia H., Shen X., Lu Y., Hongming J., Wu Y., Li A., Wang H., Kong L., Bai G., Liu S., Liu S. (2020) High-resolution genome-wide association study identifies genomic regions and candidate genes for important agronomic traits in wheat. Molecular Plant, vol. 13(9), pp. 1311-1327. doi: 10.1016/j.molp.2020.07.008
Rozbicki J., Ceglińska A., Gozdowski D., Jakubczak M., Cacak-Pietrzak G., Mądry W., Golda J., Piechocinski M., Sobczynski G., Studnicki M., Drzazga, T. (2015) Influence of the cultivar, environment and management on the grain yield and bread-making quality in winter wheat. Journal of cereal science, vol. 61, pp. 126-132.
Shiferaw B., Smale M., Braun H.J., Duveiller E., Reynolds M., Muricho G. (2013) Crops that feed the world 10. Past successes and future challenges to the role played by wheat in global food security, Food Security, vol. 5(3), p. 291-317. doi: 10.1007/s12571-013-0263-y
Studio Team 2023. RStudio: Integrated Development for R. RStudio, Inc., Boston, MA URL http://www.rstudio.com/
Sukumaran S., Dreisigacker S., Lopes M., Chavez P., Reynolds M. P. (2015) Genome-wide association study for grain yield and related traits in an elite spring wheat population grown in temperate irrigated environments. Theoretical and applied genetics,vol. 128, №. 2, pp. 353-363
Tshikunde N.M., Mashilo J., Shimelis H., Odindo A. (2019) Agronomic and physiological traits, and associated quantitative trait loci (QTL) affecting yield response in wheat (Triticum aestivum L.): A review. Frontiers in plant science, vol. 10, pp. 14-28.
Tura H., Edwards J., Gahlaut V., Garcia M., Sznajder B., Baumann U., Shahinnia F., Reynolds M., Langridge P., Balyan H.S., Gupta P.K., Schnurbusch T., Fleury D. (2020) QTL analysis and fine mapping of a QTL for yield-related traits in wheat grown in dry and hot environments. Theoretical and Applied Genetics, vol. 133, №.1, pp. 239-257.
USDA (2019) "Kazakhstan - Republic of Grain and Feed Update Kazakhstan Grain and Feed July Report", p.11.
Vavilov N.I. (1926) Centers of origin of cultivated plants [Tsentry proiskhozhdeniya kul'turnykh rasteniy]. Proceedings on Applied Botany and Breeding,vol. 16. № 2., 248 p. [in Russian]
Xu Y., Li P., Yang Z., Xu C. (2017) Genetic mapping of quantitative trait loci in crops. The Crop Journal, vol. 5, №. 2, pp. 175-184.
