СЫРДАРИЯ ӨЗЕНІ БАССЕЙНІНІҢ ҚАЗАҚСТАН БӨЛІГІНДЕГІ ТЕҢБІЛ ТАЛМА БАЛЫҒЫНЫҢ TRIPLOPHYSA STRAUCHII АЛҒАШҚЫ СИПАТТАМАСЫ
DOI:
https://doi.org/10.26577/eb.2023.v95.i2.011Аннотация
Алғаш рет Шаян өзеніндегі (Сырдария бассейні) Triplophysa staruchii теңбіл талма балығының морфологиялық өзгергіштігі мен популяциясының жағдайы туралы мәліметтер келтірілді. Морфобиологиялық талдау кейбір толықтырулармен стандартты схема бойынша жүргізіледі. 44 пластикалық және 16 санау белгілерінің өзгергіштігі, өлшем-салмақ көрсеткіштері және уақыт бойынша қоңдылығы зерттелді. Статистикалық өңдеу әмбебап әдіспен және негізгі компоненттерді талдау арқылы жүзеге асырылды. Сыртқы морфологиялық белгілерді және ас қорыту жүйесінің құрылымын талдау негізінде Шаян өзенінен зерттелген балықтар Triplophysa strauchii (Кесслер, 1874) түріне жататындығы анықталған.. Әр түрлі жылдардағы үлгілер әртүрлі мөлшердегі дарақтармен ұсынылған, бұл көбею мен тіршілік ету үшін жеткілікті жағдайларды көрсетеді. 2013 және 2020 жылдары қоректену жағдайының нашарлауы орын алды, бұл мөлшердің азаюына, қуыс майының азаюына және қоректену коэффициенттеріне әкелді. Дегенмен, қоректену көрсеткіштерінің жеке мәндері айтарлықтай өзгереді, бұл қоректену объектілері үшін түрішілік бәсекелестікті көрсетуі мүмкін. Асимметрия коэффициентінің (КА) шамалы мәндері жеке дамудың тұрақтылығын көрсетеді. 2022 жылы теңбіл тарақ балығының азаюының ең ықтимал себебі - ол су деңгейінің айтарлықтай төмендеуі мен судың температурасының жоғарылауы есебінен жаз мезгілінде құрғақшылықтың орын алу есебінен болуы мүмкін. Жауын-шашынның жылдық ауытқуы табиғи диапазонына да тән, сондықтан оның Шаян өзенінде теңбіл тарақ балығының тіршілік ету ықтималдығы жоғары болады.
Библиографиялық сілтемелер
Aladin, N., Chida, T., Cretaux, J.F., Ermakhanov, Z., Jollibekov, B., Karimov, B., Y. Kawabata, D. Keyser, J. Kubota , P. Micklin, N. Mingazova, I. Plotnikov & Toman, M. (2017). Current status of Lake Aral–challenges and future opportunities. In Lake Ecosystem Health and Its Resilience: Diversity and Risks of Extinction. Proc. Of the 16th World Lake Conf., At Bali, Indonesia (pp. 448-457).
Balabieva, G.K., Mitrofanov, I.V., & Mamilov, N.Sh. (2016). Izmeneniya morfologicheskix pokazatelej pyatnistogo guba- cha triplophysa strauchii iz r. Ul`ken Almaty` vo vremennom aspekte. Eurasian Journal of Ecology, 33(1). – s.37-42.
Berg L.S. Ry`by` presny`x vod SSSR i sopredel`ny`x stran. Ch.2. – M.-L.: Izd-vo AN SSSR. 1949. S.467-925. http:// libarch.nmu.org.ua/handle/GenofondUA/78047.
Bower, L. M., & Piller, K. R. (2015). Shaping up: a geometric morphometric approach to assemblage ecomorphology. Journal of fish biology, 87(3), 691-714. https://doi.org/10.1111/jfb.12752
Chebotareva Yu.V., Savoskul S.P., Pichugin M.Yu., Savvaitova K.A., Maksimov S.V. Xarakteristika anomalij v stroenii vneshnix i vnutrennix organov u ry`b// Raznoobrazie ry`b Tajmy`ra. – M.: Nauka, 1999. – S.142-146.
Eschmeyer, W. N.; Fricke, R.; van der Laan R. (eds). ESCHMEYER’S CATALOG OF FISHES: GENERA, SPECIES, REFERENCES. (http://researcharchive.calacademy.org/research/ichthyology/catalog/fishcatmain.asp). Electronic version accessed 27 February 2023.
Helfman G.S., Collette B.B., Facey D.E., Bowen B.W. (2009) The diversity of fishes: Biology, Evolution and Ecology. 2nd edition. John Wiley & Sons.720 p.
Holcik J. General introduction to fishes. 2. Determination criteria. // The freshwater Fishes of Europe.- Aula-Verlag Wies- baden, 1989. – Vol.1, Рart 2. – Р.38-58.
Kamilov G.K. 1965 Vidovoj sostav malocenny`x i sorny`x ry`b prudov prudxoza «Damashi» // Uzbek. biol. zhurn. №5.-s. 64-68.
Kottelat M. Indochinese Nemacheilinis. A revision of Nemacheiline Loaches (Pisces, Cypriniformes) of Thailand, Burma, Laos, Cambodia and southern Viet Nam. – Munchen: Verlag, 1990. 262 p.
Laffaille P., Brosse S. Gestion des poisons et des hydrosystèmes dulçaquicoles // Les poisons d’eau douce de France. Coord. Keith P., Persat H., Feunteun E., Allardi J. – Paris: Biotope – Museum national d’Histoire naturelle, 2011. – P.158-195.
Lakin G.F. Biometriya – M.: Vy`sshaya shkola, 1990. – 352 s.
Mamilov N.Sh. Morfologichcheskaya i biologicheskaya izmenchivost` ry`b v usloviyax antropogennoj nagruzki. – Al- maty`: Қazaқ universitetі, 2021.- 306 s.
Mamilov, N.Sh., Balabieva, G.K., (2010). O predelax izmenchivosti morfometricheskix pokazatelej balitorovy`x ry`b (Balitoridae; Cypriniformes) Balxashskogo bassejna // Selevinia – Almaty`: Soyuz oxrany` pticz Kazaxstana. S.34-37.
Matmuratov, S.A., & Mitrofanov, I. V. (2002). Morfo-e`kologicheskaya izmenchivost` gol`czov (Balitoridae, Nemaheilus) v usloviyax zony` vliyaniya Semipalatinskogo Ispy`tatel`nogo poligona. Radioe`kologiya, oxrana okruzhayushhej sredy`. Vestnik NYaCz RK, (3), 85-89.
Micklin, P. (2014). Efforts to revive the Aral Sea. In The Aral Sea (pp. 361-380). Springer, Berlin, Heidelberg. P. Micklin et al. (eds.), The Aral Sea, Springer Earth System Sciences, DOI 10.1007/978-3-642-02356-9_15.
Mitrofanov I.V., Zhimbej E.I. Sovmestnoe obitanie tibetskogo gol`cza (Noemacheilus stoliczkai) i pyatnistogo gubacha (Noemacheilus strauchi) //Selevinia, 1994.-№4.-s.70-71.
Mitrofanov V.P. Rod Noemacheilus Va1n Hasselt, 1823 – Golecz //Ry`by` Kazaxstana t.4 V`yunovy`e, Somovy`e, Aterinovy`e, Treskovy`e, Kolyushkovy`e, Iglovy`e, Okunevy`e, By`chkovy`e, Kerchakovy`e. /Mitrovanov V.P., Dukravecz G.M., i dr. -Alma-Ata: Nauka, 1989.- S. 6-64.
Nelson J.S., Grande T.C., Wilson M.V.H. (2016) Fishes of the World. – John Wiley & Sons. 708p.
Norton, S.F., Luczkovich, J.J., & Motta, P.J. (1995). The role of ecomorphological studies in the comparative biology of fishes. Ecomorphology of fishes, 287-304.
Poulet N., Dembski S., Porcher J.-P., Roset N., Oberdorff T. Indices poisons et qualité des milieu // Les poisons d’eau douce de France. Coord. Keith P., Persat H., Feunteun E., Allardi J. – Paris: Biotope – Museum national d’Histoire naturelle, 2011. P.208-213.
Pravdin I.F. Rukovodstvo po izucheniyu ry`b. – M.: Pishhevaya promy`shlennost`, 1966. – 376 s.
Press W.H., Flannery B.P., Teukolsky S.A., Vetterling W.T. Numerical recipes – Cambridge. New York, 1986. – 818 p.
Prokof`ev A.M. (2017) Gol`cy podsemejstva Nemacheilinae mirovoj fauny` – Yaroslavl`: Filigran`. 315 s.
Reshetnikov Yu.S., Popova O.A., Kashulin N.A., Lukin A.A., Amundsen P.-A., Staldvik F. Ocenka blagopoluchiya ry`bnoj chasti vodnogo soobshhestva po rezul`tatam morfopatologicheskogo analiza ry`b// Uspexi sovremennoj biologii. 1999. – №2. – S.165-177.
Rohlf F.J., Bookstein F.L. A comment on shearing as a method for “size correction”// Systematic Zoology. – 1988. – Vol.36. – P.356-367. https://doi.org/10.2307/2413400.
Rzymski, P., Klimaszyk, P., Niedzielski, P., Marszelewski, W., Borowiak, D., Nowiński, K., Baikenzheyeva А.G, Kur- manbayev R G, & Aladin, N. (2019). Pollution with trace elements and rare-earth metals in the lower course of Syr Darya River and Small Aral Sea, Kazakhstan. Chemosphere, 234, 81-88. https://doi.org/10.1016/j.chemosphere.2019.06.036
Salixov T.V., Kamilov B.G., 1995 Ixtiofauna bassejna srednego techeniya Sy`rdar`i. // Voprosy` ixtiologii. 1995.-t.35.№2.-s.229-235.
Sapargalieva, N. (2016). Trakta serogo gol`cza (Triplophysa dorsalis) i pyatnistogo gubacha (Triplophysa strauchi). Vestnik KazNU. seriya e`kologicheskaya, 24(1).
Savvaitova K.A., Maksimov V.A., Gruzdeva M.A. Dinamika morfologicheskix pokazatelej mikizhi Salmo mykiss iz reki Kishimshina (Kamchatka) vo vremennom aspekteyu. Voprosy` ixtiologii – 1988.-T.28.-Vy`p.2.-S.213-221.
Turdakov, F. A. (1963). Ry`by` Kirgizii. Frunze: Ilim, 283, 13.
Zhang Tang-lin, Li Zhongjie, Cao Wenxuan. Advances in studies on the ecomorphology of fish. Journal of Fisheries of China,2008, 32(1):152~160. http://dx.doi.org/10.3724/SP.J.00001.
