ІЛЕ ӨЗЕНІ БАССЕЙНІНІҢ ШАҒЫН СУҚОЙМАЛАРЫНДАҒЫ БАЛЫҚТАРДЫҢ ҚАУЫМДАСТЫҒЫ
DOI:
https://doi.org/10.26577/eb.2023.v94.i1.011Кілттік сөздер:
кіші өзендер, ихтиофауна, алуантүрлілік, қауымдастық, Балқаш бассейні, аборигендік түрлер, бөтен түрлер, инвазия.Аннотация
Жиналған материал негізінде Іле – Балқаш бассейнінің (Алматы облысы) шағын су қоймаларынан 2021-2022 жылдар кезеңінде 4 отрядқа, 8 тұқымдасқа жататын балықтардың 19 түрі атап өтілді. Зерттелген су объектілерінің түрлерінің әртүрлілігі аборигенді (25%) және бөгде (75%) балық түрлерінен тұрады. Түрлердің ең үлкен әртүрлілігі Қапшағай уылдырық шашу – шабақ өсіру шаруашылығы, шабақ өсіру тоғандарында байқалды (11 түр), түрлердің ең аз әртүрлілігі Леп өзенінде (1 түр) анықталды. Түрлердің әртүрлілігінің ұқсастығына кластерлік талдау жүргізу нәтижесінде өзендер арасындағы ең үлкен ұқсастық анықталды: Кіші Шарын-Қайназар-Есік - №3 өзен (72%). Талғар-Есік өзендерінің арасында түрлердің алуан түрлілігі 54,5% құрады. Леп өзенінің ихтиофаунасының Қапшағай уылдырық шашатын шаруашылығының ихтиофаунасымен ұқсастығы 16,6% құрады.
Зерттелген барлық кіші өзен суларында нитраттық ластануы байқалады. Балықтардың аборигендік түрлерінің саны мен таралуы бойынша triplophysa strauchii (47,67%) теңбіл салпыерін түрі басым. Аз таралған түрлерден - Балқаш гольяны (0,06%) және тибет талма балығы (0,02%) кедесті. Осылайша, зерттеу нәтижелері абориген балықтардың таралу аймағының айтарлықтай азайғандығын көрсетеді. Бөгде балық түрлерінің ішінде шаруашылық құндылығы жоқ және жергілікті ихтиофаунаны сақтауға қауіп төндіретін амур шабағы, қытай кекіресі және өзен абботинасы басым болғанын көрсетеді.
Библиографиялық сілтемелер
Araújo, F.G., Pinto, B.C.T., Teixeira, T.P. Longitudinal patterns of fish assemblages in a large tropical river in southeastern Brazil: evaluating environmental influences and some concepts in river ecology. Hydrobiologia Vol.618 (1). -2009. –P. 89–107. https://doi.org/10.1007/s10750-008-9551-5.
Baoshan Ma, Zhipeng Chu, Ruihang Zhou, Bin Xu, Kaijin Wei, Bing Li, Tianyi Zhao. Longitudinal patterns of fish assemblages in relation to environmental factors in the Anning River, China // Ecological Indicators.Vol. 146. -2023. 109864. https://doi.org/10.1016/j.ecolind.2023.
Boguckaya N.G., Naseka A. Katalog beschelyustnyh i ryb presnyh i solonovatyh vod Rossii s nomenklaturnymi i taksonomicheskimi kommentariyami. M.: Tovarishchestvo nauchnyh izdanij KMK. 2004.-389 s.
Emel'yanova L.A. Formirovanie rek "karasu" vostochnoj chasti levoberezh'ya Ilijskoj doliny. // Biologiya i geografiya. Vyp.V. - Alma-Ata: Izd. MViSSO KazSSR, 1970 g., s. 219-229
Foubert, A., Lecomte, F., Legendre, P., Cusson, M. Spatial organisation of fish communities in the St. Lawrence River: a test for longitudinal gradients and spatial heterogeneities in a large river system. Hydrobiologia Vol.809 (1). -2018. –P. 155–173. https://doi.org/10.1007/s10750-017-3457-z.
Froese, R., Pauly D. Editors. 2021. FishBase. World Wide Web electronic publication. www.fishbase.org. version (08/2021).
Hammer Ø. et al. PAST: Paleontological statistics software package for education and data analysis //Palaeontologia electronica. – 2001. – T. 4. – №. 1. – S. 9.
Jenkins M. Prospects for biodiversity // Science. - 2003. -Vol. 302. - P.1175-1177.
Kan O.M., Kegenova G.B., Dzhallaeva L.A. Kharakteristika proizvoditelej karpa (Cyprinus carpio) Kapshagajskogo neresto – vy`rostnogo khozyajstva // Vestnik KazNU. Seriya e`kologiya, 1 (33) -2012.-S.121-124.
Karpanin D.P., Ivanov A.P. Rybovodstvo. - Izd-vo: Pishch. prom.Moskva. 1967 g.-372 s.
Karpov V.E. Spisok vidov ryb i ryboobraznyh Kazahstana // V kn.: Rybohozyajstvennye issledovaniya v Respublike Kazahstan: istoriya i sovremennoe sostoyanie. Almaty: Bastau. 2005. S. 152–168.
Kasymbekov E.B., Pazylbekov M.ZH. Sovremennoe sostoyanie vodnyh bioresursov Balhash – Ilijskogo bassejna // Vodnye resursy i sreda obitaniya. T.3.№1. 2020 g. S.89-105.
Kegenova G.B. Vidovoe raznoobrazie sornyh ryb v prudovyh hozyajstvah Almatinskoj oblasti//Sovremennoe sostoyanie vodnyh bioresurov: materialy mezhdunarodnoj konferencii. g. Novosibirsk. 11-13 noyabrya. 2021. S.132-136.
Liu, F., Wang, J., Zhang, F.B., Liu, H.Z., Wang, J.W. Spatial organisation of fish assemblages in the Chishui River. the last free-flowing tributary of the upper Yangtze River. China. Ecol. Freshwater Fish. Vol.30 (1). - 2021b. –P.48–60. https://doi.org/10.1111/eff.12562
Liu, Y., Zheng,Y., Jahn, L.V. et al. Invaders responded more positively to soil biota than native or noninvasive introduced species. consistent with enemy escape // Biol. Invasions. Vol. 25. - 2023. -P.351–364. https://doi.org/10.1007/s10530-022-02919-y.
Mamilov N. Phoxinus poljakowii. The IUCN Red List of Threatened Species 2020: e.T156735597A156735616. -2020.
https://dx.doi.org/10.2305/IUCN.UK.2020-3.RLTS.T156735597A156735616.en.
Mamilov N. Schizothorax argentatus. The IUCN Red List of Threatened Species 2020: e.T156744412A156744418. -2020.
https://dx.doi.org/10.2305/IUCN.UK.2020-3.RLTS.T156744412A156744418.en
Mamilov N., Karimov B. Perca schrenkii. The IUCN Red List of Threatened Species 2020: e.T40709A156765012. -2020. https://dx.doi.org/10.2305/IUCN.UK.2020-3.RLTS.T40709A156765012.en.
Mamilov N., Karimov B. Triplophysa labiata. The IUCN Red List of Threatened Species 2020: e.T156722567A156722639. - 2020.
https://dx.doi.org/10.2305/IUCN.UK.2020-3.RLTS.T156722567A156722639.en
Mamilov N.SH. Chuzherodnye vidy ryb v malyh vodoyomah Balhashskogo bassejna i ih vzaimodejstviya s aborigennoj ihtiofaunoj// Mat. II mezhd. Simpoziuma CHuzherodnye vidy v Golarktike (Borok-2). 2005. S. 190-191.
Mamilov N.SH., Balabieva G.K., Kojshybaeva G.S. Rasprostranenie chuzherodnyh vidov ryb v malyh vodoemah Balhashskogo bassejna // Rossijskij ZHurnal Biologicheskih Invazij № 2 2010. S.29-36.
Mamilov, N.. Shalakhmetova, T., Amirbekova, F., Konysbayev, T., Sutuyeva, L., Adilbayev, Z., & Abdullayeva, B. New data on diversity and distribution of fish in shallow waters in western lake balkhash (kazakhstan). Journal of Applied Ichthyology. Vol.38 (2). -2022. -P 241-246. doi:10.1111/jai.14294.
Mamilov, N.S., Konysbaev, T.G., Magda, I.N. and Vasil’eva E. D. Taxonomic Status of Four Rare Alien Fish Species of the Kapchagay Reservoir (Balkhash Basin, Central Asia). Journal of Ichthyology. Vol.61. -2021. -P. 339–347. https://doi.org/10.1134/S0032945221030061.
Megarran E. Ekologicheskoe raznoobrazie i ego izmerenie. M.: Mir. 1992. 184 s.
Mikeladze Irakli. Biological invasion threats of biodiversity. Integrated Assessment. Vol. 2. -2015. -P.10-15.
Mitrofanov V.P. Formirovanie sovremennoj ihtiofauny Kazahstana i ihtiogeograficheskoe rajonirovanie // V kn.: Ryby Kazahstana. Alma-Ata: Nauka. 1986. T.1. -S. 6–40.
Mitrofanov V.P., Dukravec G.M. Nekotorye teoreticheskie i prakticheskie aspekty akklimatizacii ryb v Kazahstane // Ryby Kazahstana. Alma – Ata: Ғylym. 1992. T.5. -S.329-371.
Mota, M., Sousa, R., Araújo, J., Braga, C., Antunes, C. Ecology and conservation of freshwater fish: time to act for a more effective management. Ecol. Freshwater Fish.-2014.-Vol.23.-P. 111–113. https://doi.org/10.1111/eff.12113.
Murav'ev A.G. Rukovodstvo po opredeleniyu pokazatelej kachestva vody polevymi metodami // 3-e izdanie Kristmas+. Sankt – Peterburg. 2004.
QGIS Development Team. 2021. QGIS 3.22.1. Geographic InformationSystem. Open-Source Geospatial Foundation Project:http://qgis.osgeo.org. Data obrashcheniya: 02.01.2023.
Resursy poverhnostnyh vod. Katalog lednikov SSSR. T.13 Central'nyj i YUzhnyj Kazahstan Vypusk 2. Bassejn oz. Balhash. CHast' 2. Reka CHilik. – L.: Gidrometeoizdat. 1968. - 645 s.
Revenga, C., Campbell, I., Abell, R., de Villiers, P., Bryer, M. Prospects for monitoring freshwater ecosystems towards the 2010 targets // Philosophical Transactions of the Royal Society B-Biological Sciences. - 2005. -Vol. 360. - P. 397-413.
Severskiy I.V. Water-related problems of Central Asia: some results of (GIWA) International Water Assessment Program// Ambio. V.33. №1-2. – 2004. -P.52-62.
Sokolovskij V.R., Strel'nikov A.S., Tereshchenko V.G., Timirhanov S.R. Ryby - vselency v Balhashskoj zoogeograficheskoj provincii i ih vliyanie na aborigennuyu ihtiofaunu //«CHuzherodnye vidy v Golarktike (Borok-2)» Tez. Dokladov Vtorogo mezhdunarodnogo Simpoziuma po izucheniyu invazijvnyh vidov. Rybinsk-Borok. - 2005. -S. -170-171.
Strel'nikov A.S., Tereshchenko V.G., Strel'nikova A.P. Analiz posledstvii massovoj akklimatizacii i samorasseleniya novyh vidov ryb i ih vliyanie na aborigennuyu ihtiofaunu v vodoemah Balhashskoj zoogeograficheskoj provincii // Vodnye bioresursy i ih racional'noe ispol'zoavanie. Vestnik AGTU. Ser.: Rybnoe hozyajstvo. 2016.№3. S.37-44.
Tereshchenko V.G., Tereshchenko L.P., Smetanin M.M. Ocenka razlichnyh indeksov dlya vyrazheniya biologicheskogo raznoobraziya soobshchestv // Bioraznoobrazie: stepen' taksonomicheskoj izuchennosti. M.: Nauka. 1994. S. 86-97.
Timirhanov S.R. Ihtiofauna malyh rek Balhash-Alakol'skogo bassejna //Vestnik KazGU. seriya biologicheskaya. 2000. №4. S. 60–66.
Vasil’eva, E.D., Mamilov, N.S. & Magda, I.N. New species of Cypriniform fishes (Cypriniformes) in the fauna of the Balkhash–Ili basin. Kazakhstan. Journal of Ichthyology. Vol. 55. -2015. –P. 447–453. https://doi.org/10.1134/S0032945215040141
Wang, C., Liang, Y.Q., 2017. Age and growth of Triplophysa anterodorsalis Zhu & Cao. 1989 in the Heishui River. China. J. Appl. Ichthyol. 33 (6). 1215–1217. https://doi.org/10.1111/jai.13466.
Xu H., Ding H., Li M. et al. The distribution and economic losses of alien species invasion to China. Biol. Invasions. Vol. 8. -2006. -P.1495–1500. https://doi.org/10.1007/s10530-005-5841-2.
Zhang, P., Qiao, Y., Grenouillet, G., Lek, S., Cai, L., Chang, J. 2021. Responses of spawning thermal suitability to climate change and hydropower operation for typical fishes below the Three Gorges Dam. Ecol. Indic. 121. 107186 https://doi.org/10.1016/j.ecolind.2020.107186.
