ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА ЭХИНОКОККОЗДЫҢ ТАРАЛУЫ
DOI:
https://doi.org/10.26577/eb.2022.v91.i2.010Кілттік сөздер:
эхинококкоз, науқастық, қой-ешкі, цестода, паразиты, гельминтозАннотация
Эхинококкоз - адамдар мен жануарлардың зоонозды гельминтозы, Echinococcus granulosus таспа құрттарынан туындаған. Эхинококкозды емдеу көбінесе қымбат және күрделі болып табылады және кең хирургиялық араласуды немесе ұзақ мерзімді дәрілік терапияны қажет етуі мүмкін. Сонымен қатар эхинококкоз жыл сайын мал шаруашылығына ауыр зиян келтіреді. Әлемнің кез келген уақытында 1 миллионнан астам адам эхинококкозбен ауырады. Қазақстан эхинококкозға қолайсыз елдердің қатарында. Бұл зерттеудің мақсаты - республиканың оңтүстігі мен батысындағы эндемиялық аймақтарда қойлардың кистозды эхинококкозбен инфекциясын анықтау. Сонымен қатар, Қазақстан Республикасында личинкалық эхинококкозбен ауыратындардың 2020-2021 жылдарға арналған статистикалық мәліметтерін талдау. елдегі эхинококкоз бойынша қазіргі жағдайды бағалау. Эхинококкозбен байланысты жағдай қазіргі уақытта күрделі күйінде қалып отыр. Эхинококкоз республиканың барлық аймақтарында кездеседі, бірақ ең эндемиялық аймақ - Қазақстанның оңтүстігі, ол ірі мал шаруашылығы орталығы болып табылады. Қойларды жұқтырудың ең жоғары деңгейі Батыс Қазақстан мен Алматы облыстарында анықталды - 16,7% және 12,52%. Бір жарым жыл ішінде республикадағы адамдардың сырқаттанушылық көрсеткіші бойынша личинкалық эхинококкоздың 557 жағдайы анықталды. Ең жоғары көрсеткіш Түркістан, Жамбыл, Алматы облыстары мен Шымкентте байқалады. Эхинококкоз Павлодар, Қостанай облыстары мен Нұр-Сұлтан қаласында сирек кездеседі. Эхинококкозбен ауыратын науқастарды тіркеудің қолданыстағы жүйесі мен статистикалық мәліметтер эхинококкозды жұқтырған адамдардың нақты санын толық көрсетпейді, өйткені тек хирургиялық жағдайлар ескеріледі. Эхинококкоздың табиғи ошақтарының мониторингі, әсіресе оңтүстікте, ауруларды бақылаудың үйлестірілген шаралары үшін қажет.
Библиографиялық сілтемелер
Abdybekova, A., Sultanov, A., Karatayev, B., Zhumabayeva, A., Shapiyeva, Z., Yeshmuratov, T., ... & Torgerson, P. R. (2015). Epidemiology of echinococcosis in Kazakhstan: an update. Journal of helminthology, 89(6), 647-650.
Alvarez Rojas CA, Romig T, Lightowlers MW (2014) Echinococcus granulosus sensu lato genotypes infecting humans–review of current knowledge. International Journal for Parasitology 44: 9–18.
Agudelo Higuita NI, Brunetti E, McCloskey C (2016). Cystic echinococcosis. J Clin Microbiol 54: 518–523.
Budke CM, Carabin H, Ndimubanzi PC, Nguyen H, Rainwater E, Dickey M, Bhattarai R, Zeziulin O, Qian MB. (2013). A systematic review of the literature on cystic echinococcosis frequency worldwide and its associated clinical manifestations. Am J Trop Med Hyg 88:1011–1027.
Budke, C. M., Deplazes, P., & Torgerson, P. R. (2006). Global socioeconomic impact of cystic echinococcosis. Emerging infectious diseases, 12(2), 296.
Craig, P. S. Mc manus DP, Lightowlers MW, Chabalgoity JA, Garcia HH, Gavidia CM, et al. (2007). Prevention and control of cystic echinococcosis. Lancet Infect Dis, 7, 385-94.
Deplazes P et al. (2017). Global distribution of alveolar and cystic echinococcosis. Adv Parasitol 95: 315–493.
He, W., Wang, L. Y., Yu, W. J., Zhang, G. J., Zhong, B., Liao, S., ... & Wang, Q. (2021). Prevalence and spatial distribution patterns of human echinococcosis at the township level in Sichuan Province, China. Infectious Diseases of Poverty, 10(1), 1-13.
Kereyev, YA. M. (2010). Ekhinokokkoz zhivotnykh. Monografiya [Echinococcosis of animals. Monograph]. RGKP Zapadno-Kazakhstanskiy agrarno-tekhnicheskiy universitet imeni Zhangir khana.–Oral.
Konyaev, S. V., Yanagida, T., Nakao, M., Ingovatova, G. M., Shoykhet, Y. N., Bondarev, A. Y., ... & Ito, A. (2013). Genetic diversity of Echinococcus spp. in Russia. Parasitology, 140(13), 1637-1647.
Mustapayeva, A., Manciulli, T., Zholdybay, Z., Juskiewicz, K., Zhakenova, Z., Shapiyeva, Z., ... & Budke, C. M. (2020). Incidence Rates of Surgically Managed Cystic Echinococcosis in Kazakhstan, 2007–2016. The American Journal of Tropical Medicine and Hygiene, 102(1), 90-95.
Raimkylov KM, Kuttubaev OT, Toigombaeva VS (2015) Epidemiological analysis of the distribution of cystic and alveolar echinococcosis in Osh Oblast in the Kyrgyz Republic, 2000–2013. J Helminthol 89: 651–654.
Romig T, Deplazes P, Jenkins D, Giraudoux P, Massolo A, Craig P S, Wassermann M, Takahashi K, de la Rue M, (2017). Ecology and Life Cycle Patterns of Echinococcus Species. Vol 95. Elsevier
Romig T, Ebi D, Wassermann M (2015) Taxonomy and molecular epidemiology of Echinococcus granulosus sensu lato. Veterinary Parasitology 213: 76–84.
Shaikenov, B.S. (2006) Distribution and ecology of Echinococcus multilocularis in Central Asia. Parasitology International 55 (Suppl.), S213–S219.
Shaikenov, B. S., Torgerson, P. R., Usenbayev, A. E., Baitursynov, K. K., Rysmukhambetova, A. T., Abdybekova, A. M., & Karamendin, K. O. (2003). The changing epidemiology of echinococcosis in Kazakhstan due to transformation of farming practices. Acta Tropica, 85(2), 287-293.
Skryabin, K. I. (1928). Metod gel'mintologicheskikh vskrytiy pozvonochnykh, vklyuchaya cheloveka. M.: Izd-vo MGU, 1, 45.
Torgerson P. R. et al. Present situation of cystic echinococcosis in Central Asia //Parasitology International. – 2006. – Т. 55. – С. S207-S212.
Torgerson PR. (2013). The emergence of echinococcosis in central Asia. Parasitology 140: 1667–1673.
Zhang W, Zhang Z, Wu W, Shi B, Li J, Zhou X, Wen H, McManus DP. (2015). Epidemiology and control of echinococcosis in central Asia, with particular reference to the People’s Republic of China. Acta Trop 141: 235–243.
Torgerson, P. R., Rosenheim, K., Tanner, I., Ziadinov, I., Grimm, F., Brunner, M., ... & Deplazes, P. (2009). Echinococcosis, toxocarosis and toxoplasmosis screening in a rural community in eastern Kazakhstan. Tropical Medicine & International Health, 14(3), 341-348.
Torgerson, P. R., Burtisurnov, K. K., Shaikenov, B. S., Rysmukhambetova, A. T., Abdybekova, A. M., & Ussenbayev, A. E. (2003). Modelling the transmission dynamics of Echinococcus granulosus in sheep and cattle in Kazakhstan. Veterinary Parasitology, 114(2), 143-153.
Valiyeva ZH. M. i dr. (2013) Ekhinokokkoz ovets na Yugo-Vostoke Kazakhstana: zarazhennost', raspredeleniye tsist po organam i patomorfologiya myshts [Echinococcosis of sheep in the South-East of Kazakhstan: infection, distribution of cysts by organs and pathomorphology of muscles]. ÍZDENÍSTER, № 2 Issledovaniya, nətizheler 2013 rezul'taty. – P. 48.
Wen, H., Vuitton, L., Tuxun, T., Li, J., Vuitton, D. A., Zhang, W., & McManus, D. P. (2019). Echinococcosis: advances in the 21st century. Clinical microbiology reviews, 32(2), e00075-18.
WHO. (2020). Information letter of WHO on echinococcosis. https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/echinococcosis
Yanagida T, Mohammadzadeh T, Kamhawi S, Nakao M, Sadjjadi SM, Hijjawi N, et al. (2012) Genetic polymorphisms of Echinococcus granulosus sensu stricto in the Middle East. Parasitology International 61: 599–603.
