ЖҰМСАҚ ЖӘНЕ ҚАТТЫ БИДАЙ СОРТТАРЫНДА МОЛЕКУЛАЛЫҚ-ГЕНЕТИКАЛЫҚ ТАЛДАУ КӨМЕГІМЕН ҚОҢЫР ТАТҚА ТӨЗІМДІ ГЕН ТАСЫМАЛДАУШЫЛАРДЫ АНЫҚТАУ
DOI:
https://doi.org/10.26577/eb.2022.v92.i3.07Кілттік сөздер:
мягкая и твердая пшеница, устойчивость, Lr-гены, STS, SSR, бурая ржавчинаАннотация
Қоңыр немесе жапырақ таты бидай дақылының зиянды ауруларының бірі болып табылады. Ауру қоздырушысы саңырауқұлақ Puccinia triticina, өнімділіктің және дән сапасының төмендеуіне алып келеді. Жұмсақ және қатты бидайдың қоңыр татқа төзімділігі үнемі жоғары өнімділіктің алғышарты болып табылады. Зерттеу материалы ретінде жұмсақ және қатты бидайдың 11 үлгісі (отандық және шетелдік) пайдаланылды. Бидайдың жапырақ татына төзімділігін зерттеу үшін 7 ген – Lr9, Lr10, Lr14, Lr22a, Lr28, Lr34 және Lr67 таңдалды. Молекулалық скринингтің нәтижелері бойынша жұмсақ және қатты бидай сорттары геномында Lr10, Lr22a, Lr34 және Lr67 гендерін алып жүретіндігі және тиімді де, тиімсіз де тұрақтылық гендерінің тасымалдаушысы екендігі анықталды. Lr9 генімен тіркескен маркер Новосибирская 29 бақылау үлгісінде ғана анықталды, бұл қатты бидай материалдарында бұл геннің жоқтығын көрсетеді. Алайда T.durum үлгілері Lr10, Lr14 гендерімен және жоғары тиімді Lr28 генімен қорғалған. Жапырақ татына қарсы төзімділік гендері анықталған бидай сорттары жапырақ татына төзімділік танытатын басқа ген тасымалдаушы үлгілермен будандастыруға (пирамидирование) болады және тиісті селекциялық жобаларда қолданыла алады.
Библиографиялық сілтемелер
Койшыбаев М. Болезни пшеницы / Койшыбаев М. – ФАО, Анкара, 2018. – 394 с.
Гриднева Е.Е. Современные тенденции развития рынка пшеницы в Республике Казахстан / Гриднева Е.Е., Калиакпарова Г.Ш., Гусева О.С. // Проблемы агрорынка. – 2018. – 2. – С. 148-154.
Агапова В.Д. Эффективность ювенильных генов устойчивости к возбудителю бурой ржавчины озимой пшеницы в фазу проростков в условиях юга России / Агапова В.Д., Ваганова О.Ф., Волкова Г.В. // Международный научно-исследовательский журнал. – 2020. – № 8 (98) Часть 1. – С. 163-167.
Koishybayev M.K. Genetic study of wheat resistance to leaf rust / Koishybayev M.K., Zhanarbekova A.B., Kokhmetova A.V., Rsaliev Sh.S. // Bulletin of NAS RK. – 2010. – 6. – С. 10-15.
Койшыбаев М. Особенности распространения особо опасных болезней пшеницы в Казахстане, устойчивость сортов и внутривидовое разнообразие патогенов / Койшыбаев М. // Иммуногенетическая защита сельскохозяйственных культур от болезней. Теория и практика. – М., Большие Вяземы, 2012. – С.118-126.
McIntosh, R.A.; Dubcovsky, J.; Rogers, J.M.; Xia, X.; Raupp, W.J. Catalogue of gene symbols for wheat: 2020 supplement. Annu. Wheat Newsl. 2020, 66, 109–128
Dinh H.X. Molecular genetics of leaf rust resistance in wheat and barley / Dinh H.X., Singh D., Periyannan S., Park R.F., Pourkheirandish M. // Theor. Appl. Genet. – 2020. – 133(7). – P. 2035-2050. https://doi.org/10.1007/s00122-020-03570-8.
Odintsova I.G. Grain Cultivars with Known Disease Resistance Genes in VIR Catalogue of theWorld Collection / Odintsova I.G., Makarova N.A., Krupnov V.A. – Leningrad, 1988. – Р. 12–21.
Manninger K. Effective Resistance Genes as Sources of Resistance Against Hungarian Wheat Rust / Manninger K. // Czech J.Genet. Plant Breed. – 2002. – vol. 38, no. 3-4. – Р. 153-154.
Kthiri D. Mapping of Genetic Loci Conferring Resistance to Leaf Rust From Three Globally Resistant Durum Wheat Sources / Kthiri D., Loladze A., N’Diaye A., Nilsen K.T., Walkowiak S., Dreisigacker S., Ammar K., Pozniak C.J. // Front. Plant Sci. – 2019. – 10:1247. https://doi.org/10.3389/fpls.2019.01247.
Тырышкин Л.Г. Индукция экспрессии генов устойчивости взрослых растений к листовой ржавчине у проростков пшеницы / Тырышкин Л.Г., Курбанова П.М. // Микология и фитопатология. – 2009. – 43(1). – С. 75-80.
Бабкенова С.А. Мониторинг структуры популяции бурой ржавчины в Акмолинской области / Бабкенова С.А. / Генофонд и селекция. – 2013. – 1. – P. 39–47.
Gultyaeva E.I. Virulence of Puccinia triticina on Triticum and Aegilops species / Gultyaeva E.I., Shaydayuk E.L., Goncharov N.P., Аkhmetova A., Abdullaev K.M., Belousova M.H., Kosman E. // Australas. Plant Pathol. – 2016. – 45 (2). – P. 155-163. https://doi.org/10.1007/s13313-016-0395-6.
Гультяева Е.И. Генетическая структура популяций Puccinia triticina в России и её изменчивость под влиянием растения-хозяина / Гультяева Е.И. / Диссерт. ВАК РФ 03.02.12. – 2018.
Тюнин В.А. К 80-летию селекции яровой мягкой пшеницы в Челябинском НИИ сельского хозяйства. Достижения и основные пути развития аграрной науки Южного Урала / Тюнин В.А., Шрейдер Е.Р., Бондаренко Н.П. // Сборник научных трудов, Челябинск – 2017. – С. 133–139.
Kokhmetova A. Identification of Leaf Rust Resistance Genes in Wheat Cultivars Produced in Kazakhstan / Kokhmetova A., Madenova A., Kampitova G., Urazaliev R., Yessimbekova M., Morgounov A., Purnhauser L. // Cereal Res. Commun. – 2016. – Vol.44. – Р. 240–250. https://doi.org/10.1556/0806.43.2015.056.
Herrera-Foessel S.A. Identification and molecular characterization of leaf rust resistance gene Lr14a in durum wheat / Herrera-Foessel S.A., Singh R.P., Huerta-Espino J., William H.M., Garcia V., Djurle A., Yuen J. // J Plant Dis. – Vol. 92, No. 3. – 2008. – Р. 469–473. https://doi.org/10.1094/PDIS-92-3-0469.
Kumar A.A. Effect of the leaf rust resistance gene Lr28 on grain yield and bread making quality of wheat / A.A. Kumar, P. Raghavaiah // Plant Breed. – 2004. – Vol. 123. – P. 35–38. https://doi.org/10.1046/j.1439-0523.2003.00937.x.
Шишкин Н.В. Эффективность генов устойчивости пшеницы к бурой ржавчине в условиях Ростовской области / Н.В. Шишкин, Т.Г. Дерова, Е.И. Гультяева, Е.Л. Шайдаюк // Зерновое хозяйство России. – 2019. – С. 69–73
Kadkhodaei M. Identification of the leaf rust resistance genes Lr9, Lr26, Lr28, Lr34, and Lr35 in a collection of Iranian wheat genotypes using STS and SCAR markers / Kadkhodaei M., Dadkhodaie A. Assad M.T., Heidari B., Mostowfizadeh-Ghalamfarsa R. // J Crop Sci Biotechnol. – 2012. – 15(4). –
Р. 267–274. https://doi.org/10.1007/s12892-012-0035-9.
Schachermayr G. Molecular markers for the detection of the wheat leaf rust resistance gene Lr10 in diverse genetic backgrounds / Schachermayr G., Feuillet C., Keller B. // Mol. Breed. – 1997. – Vol. 3. – P. 65–74. https://doi.org/10.1023/A:1009619905909.
Singh P. Early Cambrian Trail Archaeonassa from the Sankholi Formation (Tal Group), Nigali Dhar Syncline (Sirmur District), Himachal Pradesh / Singh P., Bhargava O.N., Chaubey R.S., Kishore N., Prasad S.K. // J Geol Soc India. – 2015. – Vol. 85. – P.717–721.
Liu J.Q. Genetics of Stem Rust Resistance in Wheat Cvs. Pasqua and AC Taber / Liu J.Q., Kolmer J.A. // Phytopathol. – 1998. – 88 (2). – P. 171-176. doi: 10.1094/PHYTO.1998.88.2.171.
Dyck P.L. Aneuploid analysis of a gene for leaf rust resistance derived from the common wheat cultivar / Dyck P.L., Kerber E.R. // Can J Genet Cytol. – 1981. -Vol. 23. – P. 405–409. https://doi.org/10.1139/g81-043.
Урбанович О.Ю. Определение генов устойчивости к бурой ржавчине в сортах пшеницы с использованием молекулярных маркеров / Урбанович О.Ю., Малышев С.В., Долматович Т.В., Картель Н.А. // Генетика. – 2006. – Т. 42. – №5. – С. 675–685.
