Күріш қауызының негізіндегі сорбенттердің детоксикациялық әлуетіне баға беру
Кілттік сөздер:
heavy metals, rice husk, peroxidationАннотация
Ауыр металлдар ағзаның күйіне теріс әсер көрсететін ластаушы заттардың бір тобы болып есептеледі. Қорғасын химиялық өнеркәсіпте сыр бояуларды, пластмасса жасау барысында, косметикалық заттардың құрамына қосылады, сол себептен қорғасын иондарының ағзаға түсу мүмкіндігі өте жоғары. Қорғасын қосылыстары уыттылығы жоғары, токсикалық әсері бойынша сынап, мышьяк, бенз(а)пирен сияқты қосылыстармен тең түседі. Қорғасынның уытты әсерінің механизмі клеткадағы биомолекулалардың бос радикалды тотығу процестерінің белсендіріліп, антиоксиданттық ферменттердің инактивациясымен түсіндіруге болады. Демек, ағзаның интоксикацияға ұшырау қаупінің алдын алу үшін тотығудың тізбекті реакциясына қатысатын агресивті радикалдардың түзілу қарқындылығын тежейтін мүмкіндікті қарастыру қажет. Ол үшін бүгінгі таңда липопероксидация өнімдерінің концентрациясын төмендетуге қабілетті заттардың бар екендігі белгілі. Асқын тотығу процестерін тежеу мақсатында бос радикалды тотығу үрдістерін іске қосуға қабілетті болып келетін ксенобиотиктерді хелаттау және сорбциялау әдістерін пайдалануға болады. Біздің зерттеулерде күріш қауызының негізіндегі сорбенттердің клеткалар мембранасындағы асқын тотығу процестерін тежеу тұрғысында қарастырылып отырған детоксикациялық әлеуеті бағаланды. Тәжірибелер in vivo жағдайында жүргізілді. Лаборатория жануарларын қорғасын тұздарымен ұзақ мерзімді уланндыру барысында күріш қауызының негізіндегі препараттарды күнделікті тағам рационына қосып берілді. Тәжірибелер көрсеткендей, рационға күрішқауызының негізіндегі сорбенттерді қосу арқылы ұзақмерзімді улану кезінде туындайтын токсикалық ауыртпашылықты едәуір дәрежеде төмендетуге болады. Оның дәлелі тотығу стресінің көрсеткіштері болатын асқын тотықтық өнімдер мөлшерінің азаюы. Жасалған зерттеулерде ұсақталған карбонизация үрдісінен өткен күріш қауызы басқа түрлерімен салыстырғанда жоғары детоксикациялық қасиетке ие болатыны анықталды; гепатоциттердегі асқын тотығу процестерінің қарқыны және антиоксидантты ферменттердің белсенділігі уландырылған жануарларда бақылау көрсеткіштеріне шамалас болды. Сонымен алынған нәтижелердің негізінде карбонизацияланған күріш қауызынан жасалған сорбенттерді пайдалану детоксикациялық терапияда және ауыр металлдармен уланудың алдын алу жолдарын іздестіруде жоғары перспективті бағыт болатыны жайлы қорытынды түюге болады.
Библиографиялық сілтемелер
2 Alnahdi H.S., Sharaf I.A. (2019) Possible prophylactic effect of omega-3 fatty acids on cadmium-induced neurotoxicity in rats' brains. Environ. Sc.iPollut. Re.s Int., vol.30 no 26,, рр. 31254-31262.
3 Askarova A.E., Nurmuhambetov A.N. (2013) Svinec-inducirovannye patologicheskie sostojanija obzorliteratury). Vestnik. KazNMU, vol.2, no 3, рр. 54–56.
4 Dolmatova I. A., Latypova S. Sh. (2016) Produkty funkcional'nogo naznachenija v pitanii naselenija. Molodojuchenyj, no 7, рр. 63-65.
5 Fu Z., Xi S. (2020) The effects of heavy metals on human metabolism. ToxicolMechMethods, vol.3, no 30, рр.167-176.
6 García-Niño W.R., Pedraza-Chaverrí J. (2014) Protective effect of curcumin against heavy metals-induced liver damage. Food ChemToxicol, no 69, рр.182-201.
7 Ghanwat G.H, Patil A.J, Patil J.A, Kshirsagar M.S, Sontakke A, Ayachit R.K. (2016) Biochemical effects of lead exposure on oxidative stress and antioxidant status of battery manufacturing workers of Western Maharashtra, India. J. Basic. Clin.Physiol. Pharmacol., vol.2, no 27, рр.141-146.
8 Ibrahim A.T.A., Banaee M., Sureda A. (2019) Selenium protection against mercury toxicity on the male reproductive system of Clariasgariepinus. Comp.Biochem.Physiol..Toxicol.Pharmacol, no 225, doi: 10.1016/j.cbpc.2019.108583.
9 Khan R., Ali S., Mumtaz S., Andleeb S., Ulhaq M., Tahir H.M., Khan M.K.A., Khan M.A., Shakir H.A. (2019) Toxicological effects of toxic metals (cadmium and mercury). on blood and the thyroid gland and pharmacological intervention by vitamin C in rabbits. Environ SciPollut Res Int., vol.16, no 26, рр.16727-16741.
10 Kim J.J., Kim Y.S., Kumar V. (2019). Heavy metal toxicity: An update of chelating therapeutic strategies. .J Trace Elem. Med. Biol, vol.54, no l, рр. 226-231.
11 Korbanova A. I., Sorokina N.S., Molodkina N. N. (2001) Svinec i ego dejstvie na organizm Med.trudaiprom.jekologija, no 5, рр. 29–34.
12 Kupchik L.A., Denisovich V.A., Salavor O.M., Nichik O.V. (2017) Ispol'zovanie merserizovannoj risovoj sheluhi v
kachestve sorbentov ionov CD(II)., PB(II). i SR(II). Iz rastvorov Vestnik Vitebskogo gosudarstvennogo tehnologicheskogo universiteta, no 2, рр.95-100.
13 Lee H.J., Lee J.H., Lee S.M., Kim N.H., Moon Y.G., Tak T.K., Hyun M, Heo J.D. (2020) Cadmium induces cytotoxicity in normal mouse renal MM55.K cells. Int.J.Environ.Health Res., vol.10, no 1, doi: 10.1080/09603123.2020.1739236.
14 Li A.M. (2017) Ecological determinants of health: food and environment on human health. EnvironSciPollut Res. Int., vol.10, no 24, рр.9002-9015.
15 Lisicyn A.B., Ustinova A.V., Surnina A.I. Smesi nutricevtikov s ochishhajushhim i obogashhajushimi effektami dlja funkcional'nyh produktov na mjasnoj osnove (2011). Issledovanija / Pishhevy evolokna, no 5, рр.32-38.
16 Mitra P., Sharma S., Purohit P., Sharma P. (2017) Clinical and molecular aspects of lead toxicity: An update. Crit Rev Clin Lab Sci, vol.7-8, no 54, рр.506-528.
17 Mohajeri M., Rezaee M., Sahebkar A. Cadmium-induced toxicity is rescued by curcumin: A review (2017). Biofactors., vol.5, no 43, рр.645-661.
18 Ohkawa, H., Ohishi, N., Yagi, K. (1979) Assay for lipid peroxides in animal tissues by thiobarbituric acid reaction Anal. Biochem.. no 95, рр.351-358.
19 Rehman K., Fatima F., Waheed I., Akash M.S.H. (2018) Prevalence of exposure of heavy metals and their impact on health. J. Cell Biochem., vol.1, no 119, рр.157-184.
20 RembovskijV.R.,Mogilenkova L.A. (2015) Estestvennye process detoksikacii himicheskih veshhestv, zagrjaznitelej sredy obitanija cheloveka. J.ekologija, vol.15, рр.216-239.
21 Sarnatskaya V., Mikhailenko V., Prokopenko I., ., Gerashchenko B.I., Shevchuk O., Yushko L., Glavin A., Makovetska L., Sakhno L., Sydorenko O., Kozynchenko O., Nikolaev V. (2020) The effect of two formulations of carbon enterosorbents on oxidative stress indexes and molecular conformation. Heliyon. , vol.1, no 6, doi: 10.1016/j.heliyon.2019.e03126.
22 Sattar A, Xie S, Hafeez M.A., Wang X., Hussain H.I., Iqbal Z., Pan Y., Iqbal M., Shabbir M.A., Yuan Z. (2016) Metabolism and toxicity of arsenicals in mammals. Environ ToxicolPharmacol, no 48, рр.214-224.
23 Shevchuk O., Snezhkova E., Sarnatskaya V., Mikhailenko V., Glavin A, Makovetska L., Bardakhivska K., Birchenko I., Kozynchenko O., Nikolaev V. (2019) Effect of Primary and Secondary Beads of Carbon Enterosorbent on Haematological Parameters and Oxidative Stress Development Caused by Melphalan in Rats. Medicina (Kaunas), vol.9, no 55, doi: 10.3390/medicina55090557.
24 Smith S.W. (2013) The role of chelation in the treatment of other metal poisonings. J. Med.Toxico.l,, vol.4, no 9,
рр.355-69.
25 Sosnovskaja L.V., Mukusheva G.B. (2010) Sravnitel'nyjanalizpokazatelej POL-AOZ v organahikrovijeksperimental'nyhz hivotnyhprivozdejstviisvinca. Vestnik KarGU, vol.59, no 3, рр.23-28.
26 Stepanova E.A. (2006) Sorbcija svinca I kadmija biologicheski aktivnymi dobavkami k pishhe iz rastitel'nogo syr'ja v bioprofilaktike zagrjaznenija sredy obitanija cheloveka tjazhelymi metallami. diss. na soiskani estepeni k.b.n., Nizhnij Novgorod., р.135.
27 Szentmihályi K. (2019) Metal element homeostasis and oxidative stress in pathological processes. Orv. Hetil.. vol.36, no 160, рр. 1407-1416.
28 Tarasenko Ju.A., Gerashhenko I.I., Kartel' N.T. (2014) Enterosorbcija kak metod vyvedenija iz organizma tjazhelyh metallov I radionuklidov. Poverhnost'.,vyp. 6, рр. 110-112
29 World health statistics 2018: monitoring health for the SDGs, sustainable development goals (2018). Geneva: World Health Organization, 100 p.
30 Wu X., Cobbina S.J., Mao G., Xu H., Zhang Z., Yang L. (2016) A review of toxicity and mechanisms of individual and mixtures of heavy metals in the environment. Environ SciPollut Res., no 23, рр.8244.
31 Zimet Z., Bilban M., Fabjan T., Suhadolc K., Poljšak B., Osredkar J. (2017). Lead Exposure and Oxidative Stress in Coal Miners. Biomed Environ Sci., vol.11, no 30, рр.841-845.
