ОҢТҮСТІК-ШЫҒЫС ҚАЗАҚСТАННЫҢ ІЛЕ АЛАТАУЫНДАҒЫ ТЯНЬ-ШАНЬ ҚОҢЫР АЮЫ (URSUS ARCTOS ISABELLINUS, HORSFIELD, 1826) ПОПУЛЯЦИЯСЫНЫҢ ҚАЗІРГІ ТАРАЛУЫНА ЕРЕКШЕ ҚОРҒАЛАТЫН ТАБИҒИ АУМАҚТАРДЫҢ ӘСЕРІ
DOI:
https://doi.org/10.26577/eb.2024.v98.i1.012Кілттік сөздер:
Тянь-Шань қоңыр аюы, Іле Алатауы жотасы, ерекше қорғалатын табиғи аумақтарАннотация
Бұл зерттеудің мақсаты 2005 жылдан 2018 жылға дейін жүргізілген зерттеу негізінде Тянь-Шань қоңыр аюының екі зерттеу аумағы: Алматы мемлекеттік табиғи қорығы (АМТҚ) және Іле-Алатау мемлекеттік ұлттық табиғи паркінің (ІА МҰТП) іргелес аумақтарындағы замануи таралуын бағалау болып табылады. Екі аумақ әр түрлі дәрежедегі антропогендік өзгерістермен және қорғау режимімен сипатталады.
Мәліметтерді жинау екі әдіспен жүргізілді: 2005-2013 жылдар аралығында жүргізілген далалық зоологиялық әдістер және 2013 жылдан бері қолданылып келе жатқан фотоқақпандарды қолдану арқылы тіркеу.
Далалық және қашықтағы әдістермен алынған мәліметтерді салыстыру негізінде фотоқақпандардан алынған алынған деректердің неғұрлым ауқымды және тиімді екені анықталды, олар дәстүрлі далалық әдістермен алынған деректерді растайды және толықтырады.
Түрлердің көптігі индексі (KAI) Алматы қорығы үшін маршруттың 1 км-іне 0,56 (±0,33) дара, Іле-Алатау ұлттық паркі үшін 1 км-ге 0,41 (±0,23) дара болды. Қорықта аюдың кездесу индексі, орташа есеппен, 100 фотоқақпан/тәулікке 4,4 тіркелу болды, ал Ұлттық паркте 100 фотоқақпан/тәулікке 2,9 тіркелу құрды.
Зерттелген екі аймақта аюлардың күнделікті белсенділігінің әр түрлі екені байқалынды: Алматы қорығында аюлар күндіз белсенді болса, ІА МҰТП аумағында олар негізінен түнде және таңертеңгі уақытта фотоқақпандарға тіркелді.
Бұл зерттеуде Іле Алатауы жотасындағы қоңыр аю дараларының таралу өзегі ретінде Алматы қорығы аумағының рөлі көрсетілген. Алматы қорығы бұл түрдің Іле Алатауында 40 жыл бойы санының көптігіне болып сақталуына зор үлесін қосуда. Тіркеудің жоғары деңгейі (фотосуреттер және тікелей бақылаулар) аю популяциясының тұрақты табиғатты қорғау мәртебесіне ие екендігін көрсетеді. ІА МҰТП аумағы жақсы қорғалған және төмен антропогендік жүктемені ұстаған жағдайда аюлардың жеке топтары тұрақты тіршілік ете алатын буферлік аймақ ретінде қызмет көрсете алады. Басқа жағынан, ІА МҰТП аумағында аюлар адам белсенділігінің төмен деңгейі бар секторларда көбінесе байқалды.
Библиографиялық сілтемелер
Heptner V.G., Naumov N.P., Yurgenson P.B., Sludskiy А.А., Chirkova А.F., Bannikov А.G. Mlekopitayuschie Sovetskogo Soyuza [Mammals of the Soviet Union]. – 1967. – Vol. 2, Part 1. Morskie korovy i khischnye [Sea Cows and Carnivores]. Moscow, Vysshaja shkola. – p. 410 (In Russian)
Swenson J.E., Taberlet P., Bellemain E. Genetics and conservation of European brown bears Ursus arctos // Mammal Review. – 2011. Vol. 41, Issue 2. – pp. 87-98.
Loginov O.V. Medvedi Kazakhstana. Obyknovennyj ili evrazijskij buryj medved' (Ursus arсtos arсtos L.) [Bears of Kazakhstan. Eurasian brown bear (Ursus arсtos arсtos L.)] // Available at http://www.slf.kz/ru/habitatsinkz/67-medvedi-kazakhstana (accessed on 14.04.2022) (In Russian)
Tumendemberel O., Zedrosser A., Proctor M.F., Reynolds H.V., Adams J.R., Sullivan J.M. et al. Phylogeography, genetic diversity, and connectivity of brown bear populations in Central Asia // Plos One. – 2019. Vol. 14, Issue 8. e0220746. doi:10.1371/journal.pone.0220746
Grachev Yu.A. Tyan’-Shan’skiy buryy medved’ [Tian Shan brown bear] // Red Data Book of Republic of Kazakhstan. – 2010. – Vol. 1, Part 1. 4th edition. Almaty, Kazakhstan. – pp. 232-233 (In Russian)
Su J., Aryal A., Hegab I.M., et al. Decreasing brown bear (Ursus arctos) habitat due to climate change in Central Asia and the Asian Highlands // Ecology and Evolution. – 2018. No. 8. – pp. 11887–11899. doi:10.1002/ece3.4645.
Antipin V.М. Ocherki nazemnykh pozvonochnykh khrebta Karatau [Essays on the terrestrial vertebrates of the Karatau ridge] // Bulletin of the Moscow Society of Naturalists. Biological series. – 1955. Vol. 60, Issue 1. – pp. 33-38 (In Russian)
Kantarbayev S.S., Mynbayeva B.N. Ekologiya burogo medvedya v uschel’yakh Zailiyskogo Alatau (Severnyy Tyan’-Shan’) [Ecology of the Brown Bear in the Gorges of the Ile Alatau (Northern Tian Shan)] // Abay Kazakh National Pedagogical University Bulletin. The “Estestvenno-geograficheskie nauki” Series. – 2016. Vol. 4, Issue 46. – pp. 70-78 (In Russian).
Zhiryakov V.А. Pitanie i biotsenoticheskaya rol’ burogo medvedya v Severnom Tyan’-Shane i Dzhungarskom Alatau [Nutrition and biocenotic role of the brown bear in the Northern Tian Shan and Dzhungarian Alatau] // Bulletin of Moscow Society of Naturalists. Biological series. – 1980. – Vol. 85, Issue 2. – pp. 20-30 (In Russian)
Zhiryakov V.А. Vzaimootnosheniya burogo medvedya i dikikh kopytnykh v Zailiyskom Alatau [The relationship of brown bear and wild ungulates in Trans-Ili Alatau] // Ecology of Bears. – 1987. – Novosibirsk, Nauka. – pp. 91-97 (In Russian)
Pazhetnov V.S. Buryy medved’ [Brown bear]. – 1990. – Moscow, Agropromizdat. – 213 p. (In Russian)
Danilov P.I., Rusakov О.S., Tumanov I.L. Khischnye zveri Severo Zapada SSSR [Carnivores of the North-West of the USSR]. – 1979. Leningrad, Nauka. – 164 p. (In Russian)
Danilov P.I., Tirronen K.F., Belkin V.V., Panchenko D.V., Fedorov F.V. Buryy medved’ i otsenka ego chislennosti v Evropeyskoy tayge [The Brown Bear and an Assessment of its Numbers in the European taiga]. – 2014. Petrozavodsk, PetroPress. – 59 p. (In Russian)
Pazhetnov V.S., Korablev N.P. Absolyutnyy uchet chislennosti burogo medvedya v Tsentral’nolesnom zapovednike [Absolute counts ofbrown bear in the Central Forest Reserve] // Ecological basis for the protection and rational use of predatory mammals. – 1979. – Moscow, Nauka. – pp. 227-228. (In Russian)
Gubar Y.P. Metodicheskie ukazaniya po opredeleniyu chislennosti burogo medvedya [Guidelines for Determining Brown Bear Numbers] // State Service for the Registration of Hunting Resources of the USSR. – 1990. – Moscow. – 32 p. (In Russian)
Kudaktin А.N., Chestin I.Е. Ispol’zovanie razmerov sleda pri izuchenii ekologii burogo medvedya v gorakh Kavkaza [The use of Trace Sizes in Studying the Ecology of the Brown Bear in the Mountains of the Caucasus] // Ecology of Bears. – 1987. – Novosibirsk, Nauka. – pp. 171-174. (In Russian)
Barnes, V.G., Smith, R.B. Estimates of brown bear abundance on Kodiak Island, Alaska // Ursus. – 1998. Vol. 10. – pp. 1-9. https://www.jstor.org/stable/3873102
Edwards M.A., Nagy J.A., Derocher A.E. Using subpopulation structure for barren-ground grizzly bear management // Ursus. – 2008. Vol. 19, Issue 2. – pp. 91-104. doi:10.2192/1537-6176-19.2.91
Noyce K., Garshelis D., Coy P. Differential vulnerability of black bears to trap and camera sampling and resulting biases in mark-recapture estimates // Ursus. – 2001. – Issue 12. – pp. 211-226.
Paczkowski J., Seryodkin I.V. Methods of registering brown bears and determining the density of their populations. – 2004. – Petropavlovsk-Kamchatsky.
Mace R.D., Minta S.C., Manley T.L., Aune K.E. Estimating grizzly bear population size using camera sightings // Wildlife Society Bulletin. – 1994. – Issue 22. – pp. 74–83.
Martorello D.A., Eason T.H., Pelton M.R. A sighting technique using cameras to estimate population size of black bears // Wildlife Society Bulletin. – 2001. – 29. – pp. 560–567.
Kelly M.J., Holub E.L. Camera Trapping of Carnivores: Trap Success Among Camera Types and Across Species, and Habitat Selection by Species, on Salt Pond Mountain. Giles County. Virginia // Northeastern naturalist. – 2008. – Vol. 15, Issue 2. – pp. 249-262.
Linnell J.D.C., Swenson J., Landa A., Kvam T. Methods for Monitoring European Large Carnivores. A Worldwide Review of Relevant Experience // Norsk institute for natursforskning. – 1998. – Issue 549. – pp. 1-38.
Puchkovskiy S.V., Buinovskaya M.S., Voronetskaya D.K., Neustroev G.V. On the studies of marking behavior of brown bear in terms of tree diameter selectivity // Contemporary Problems of Ecology. – 2012. – Vol. 5, Issue 1. – pp. 104-109. doi:10.1134/s1995425512010146
Revilla E., Fernandez D.R., Fernandez-Gil A., Sergiel A., Selva N., Naves J. Brown bear communication hubs: patterns and correlates of tree rubbing and pedal marking at a long-term marking site // Peerj. – 2021. – Vol. 9. – e10447. doi:10.7717/peerj.10447
Grachev Yu.A. Buryy medved’ // Gvozdev EV, Strautman EI (eds) Mlekopitayuschie Kazakhstana: v 4 t. [Mammals of Kazakhstan: in 4 parts]. – V. 3, Part 1: Khischnye (sobach’i, medvezh’i, enotovye), lastonogie (nastoyaschie tyuleni) [Carnivores (Canidae, Ursidae, Procyonidae), Pinnipedia (Phocidae)]. – 1981. Almaty, Nauka, KazSSR. – pp. 149-191. (In Russian)
Seryodkin I.V., Kostyria A.V., Goodrich J.M. Marking Activity Of Brown Bear (Ursus arctos) In The Sikhote-Alin Mountains // Zoologichesky Zhurnal. – 2014. – Vol. 93, Issue 5. – pp. 694-702. doi:10.7868/s0044513414050079
Ognev S.I. Mlekopitayuschie Tsentral’nogo Tyan’-Shanya (Zailiyskogo i Kungey-Alatau) [Mammals of the Central Tian Shan (Trans-Ili and Kungei Alatau)] // Materials for the knowledge of the fauna and flora of the USSR. Department of Zoology. – 1940. – Moscow. Moscow Society of Naturalists. – Vol. 3, Issue 18. – 40 p. (In Russian)
Sludskiy A.A. Otryad khischnye [Order Carnivora] // Afanasyev A.V., Bazhanov V.S., Korelov M.N., Strautman E.I. (eds) et al. Zveri Kazakhstana [Animals of Kazakhstan]. – 1953. – Almaty. The Academy of Sciences of the Kazakh SSR. – pp. 105-123 (In Russian)
Grachev Y.A., Ismagulov E.Z. O territorial’nom raspredelenii i chislennosti khischnykh mlekopitayuschikh v tsentral’noy chasti Zailiyskogo Alatau [On the territorial distribution and number of carnivorous mammals in the central part of the Zailiyskiy Alatau] // Zoological research for 20 years of independence of the Republic of Kazakhstan. Materials from the International Scientific Conference. – 2011. – Almaty. – pp. 205-207 (In Russian)
Kantarbaev S.S., Mynbaeva B.N., Grachev A.A.., Voronova N.V. Distribution and Abundance of the Brown Bear Population in Kazakhstan: an Analytical Review // Bulletin of the national academy of sciences of the Republic of Kazakhstan. – 2015. – Vol. 4, Issue 3. – pp. 87-93.
