БАЛҚАШ БАССЕЙІНІ СУ АЙДЫНДАРЫНДА ҚҰБЫЛМАЛЫ БАХТАҚ ОNCORHYNCHUS MYKISS БАЛЫҒЫНЫҢ ЖАБАЙЫ ПОПУЛЯЦИЯЛАР МЕН МӘДЕНИ ТАБЫНДАРЫНЫҢ ФЕНОТИПТІК ӨЗГЕРГІШТІГІ
DOI:
https://doi.org/10.26577/eb.2023.v95.i2.010Кілттік сөздер:
құбылмалы бахтақ, Oncorhynchus mykiss, Балқаш бассейні, фенотип, өзгергіштікАннотация
Құбылмалы бахтақ немесе микижа Оncorhynchus mykiss- бүкіл әлемдегі ең маңызды аквакультура және интродукция нысандарының бірі болып табылады. Албырт балықтарының табындарын ұтымды пайдалану және басқару үшін әртүрлі әдістер қолданылады, олардың ішінде фенетикалық талдау қарапайым әрі тиімді әдістердің бірі болып табылады. Авторлар форель популяцияларындағы түстердің (дақтардың) өзгергіштігіне талдау жүргізді 1) Еуропа шаруашылықтарынан мәдени формадан шыққан төменгі Көлсай көліне; 2) Камчатканың жабайы популяцияларынан шыққан Қақпақ өзеніне; 3) Еліміздегі шаруашылықтарда өсірілген Дания мен Польша мемлекеттерінен алып келінген ұрықтанған уылдырықтан дамыған құбылмалы бақтақты. Әр түрлі фенотип жиілігі және сирек кездесетін морфтардың үлесі туралы мәліметтер келтірілген, популяциялардың ұқсастық көрсеткіші есептелген. Дендрограммалар ұқсастық көрсеткіші негізінде толық кешенді талдау (сomplete linkage) және өлшенбеген жұптық топтық ұқсастық (UPGMA) әдістерімен құрылған. Қақпақ өзенінен құбылмалы бақтақ балығы барлық басқа зерттелген формалардан айтарлықтай айырмашылықтары бар екендігі мен поляк тектес құбылмалы бақтақ табынында өзгергіштіктің болмауы анықталды. Бұл зерттеу нәтижесінде құбылмалы бахтақтың жаңа су айдындарына жерсіндіруді анықтауға және жергілікті ихтиофаунаға қауіпсіздігін бағалау үшін пайдаланылуға және осы бөтен түрде кездесетін генотиптік әртүрлілігіне алдын ала баға береді.
Библиографиялық сілтемелер
Ahmed R.O., Ali A., Al-Tobasei R., Leeds T., Kenney B., Salem M. Weighted single-step GWAS identifies genes influencing fillet color in rainbow trout., Genes 2022, 13, 1331. doi.org/10.3390/genes13081331
Alekseyev S.S., Samusenok V.P., Matveev A.N., Pichugin M.Yu. Diversification, sympatric speciation, and trophic polymorphism of Arctic charr, Salvelinus alpinus complex, in Transbaikalia // Environmental Biology of Fishes. – 2002. – V.64. – P.97–114.
Artamonova V.S., Mahrov A.A. Geneticheskie metody v lososevodstve i forelevodstve: ot tradicionnoj selekcii do nanobiotekhnologij. M.: Tovarishchestvo nauchnyh izdanij KMK. 2015. 128 s.
Bégout, M. L., Kadri, S., Huntingford, F., Damsgerd, B. Tools for studying the behaviour of farmed fish. In: Aquaculture and Behavior (Huntingford, F., Jobling, M. & Kadri, S., eds), Oxford: Wiley-Blackwell, 2012. - R. 65–86.
Biryukov YU.A. Salmo mykiss Walbaum – mikizha// Ryby Kazahstana. – Alma-Ata: Gylym, 1992. – T.5. – S.119-125.
Bogeruk A.K. Mirovaya akvakul'tura: opyt dlya Rossii. - M.: FGNU Rosinformagrotekh, 2010. - 364 s.
Colihueque N. Genetics of skin pigmentation: clues and prospects for improving the external appearance of farmed salmonids// Reviews in Fish Biology and Fisheries. – 2010. – V.20. –P.:71–86. DOI doi.org/10.1007/s11160-009-9121-6
Cowx, I. G. Oncorhynchus mykiss. Cultured Aquatic Species Information Programme. Fisheries and Aquaculture Division - Rome; FAO, 2022. – 34 p.
Crawford S.S., Muir A.M. Global introductions of salmon and trout in the genus Oncorhynchus: 1870–2007 // Rev. Fish. Biol. Fisheries. 2008. 18. 313–344.; Stanković D., Crivelli A.J., Snoj A. Rainbow Trout in Europe: Introduction, Naturalization, and Impacts // Reviews in Fisheries Science & Aquaculture. 2015. 23. 39–71
Harrison, I.; Abell, R.; Darwall, W.; Thieme, M.L.; Tickner, D.; Timboe, I. The freshwater biodiversity crisis// Science. – 2018. – V.362:6421, 1369. doi:10.1126/science.aav9242
Heen K., Monahan R.L., Utter F. Salmon aquaculture - John Wiley & Sons, New York, 1994. - 278 p.
Keeley, E.R.; Parkinson, E.A.; Taylor, E.B. Ecotypic differentiation of native rainbow trout (Oncorhynchus mykiss) populations from British Columbia. Can. J. Fish. Aquat. Sci. 2005, 62: 1523–1539. doi: 10.1139/F05-062
Kottelat, M., Freyhof, J. Handbook of European Freshwater Fishes. - Kottelat, Cornol, Switzerland and Feyhof, Berlin, Germany. 2007. - 646 p.
Lowe S., Browne M., Boudjelas S., De Poorter M. 100 of the world’s worst invasive alien species. A selection from the global invasive species database. - Auckland: Invasive species specialist group. 2004. - 12 p.
MacCrimmon, H.R. World Distribution of rainbow trout (Salmo gairdneri) // Journal of Fisheries Research Board of Canada - 1971. – V.28. – P.663-704
McDowall, R. M. Crying wolf, crying foul, or crying shame: alien salmonids and a biodiversity crisis in the southern cool-temperate galaxioid fishes?// Rev. Fish. Biol. Fisheries. - 2006, 16:233–422. DOI 10.1007/s11160-006-9017-7
Mina M.V., Savvaitova K.A., Novikov G.G. Vyyavlenie specifiki populyacionnoj struktury pri kompleksnom issledovanii vida u ryb// Tipovye metodiki issledovaniya produktivnosti vidov ryb v predelah ih arealov. CHast' 2. – Vil'nyus: Mokslas, 1976. -S.123-130
Morange M. How phenotypic plasticity made its way into molecular biology // J. Biosci. - 2009: 34
Programma razvitiya rybnogo hozyajstva na2021-2030 gody. Utverzhdena postanovleniem Pravitel'stva Respubliki Kazahstan ot 5 aprelya 2021 goda № 208.
Razvitie akvakul'tury. 3. Upravlenie geneticheskimi resursami. Tenicheskoe rukovodstvo FAO po otvetstvennomu rybnomu hozyajstvu. No. 5, Prilozhenie 3. – Rim: FAO, 2010. - 154 s.
Sidorova A.F. Salmo gairdneri Richardson – raduzhnaya forel', zhilaya forma stal'nogolovogo lososya//Ryby Kazahstana. – Alma-Ata: Gylym, 1992. – T.5. S.56-119.
Stanković D., Crivelli A.J., Snoj A. Rainbow Trout in Europe: Introduction, Naturalization, and Impacts // Reviews in Fisheries Science & Aquaculture. - 2015. 23. 39–71
Stien L. H., Nilsson J., Bui S., Fosseidengen J. E., Kristiansen T. S., Øverli Ø., Folkedal O. Consistent melanophore spot patterns allow long-term individual recognition of Atlantic salmon Salmo salar// Journal of Fish Biology. – 2017. – V.91. – P.1699–1712 doi:10.1111/jfb.13491
Strengthening sector policies for better food security and nutrition results: fisheries and aquaculture. Policy Guidance Note 1. – Rome: FAO & EU. 2016. – 44 r.
Toussaint A., Charpin N., Beauchard O., Grenouillet G., Oberdorff T., Tedesco P.A., Brosse S., Villéger S. Non-native species led to marked shifts in functional diversity of the world freshwater fish faunas// Ecology Letters. – 2018. – V.21. – P.1649–1659. doi: 10.1111/ele.13141
Van, Rees C.B.; Waylen, K.A.; Schmidt-Kloiber, A.; Thackeray, S.J.; Kalinkat, G.; Martens, K.; Domisch, S.; Lillebø, A.I.;Hermoso, V.; Grossart, H.-P.; Schinegger, R.; Decleer, K.; Adriaens, T.; Denys, L.;Jarić, I.; Janse, J.H.; Monaghan, M.T.; De Wever, A.; Geijzendorffer, I.; Adamescu, M.C.; Jähnig, S.C. Safeguarding freshwater life beyond 2020: Recommendations for the new global biodiversity framework from the European experience// Conservation Letters - 2021, 14:e12771, 1-17. DOI:10.1111/conl.12771
Winans G.A., Baird M.C. A genetic and phenetic baseline before the recolonization of steelhead above Howard Hanson Dam, Green River, Washington// North American Journal of Fisheries Management. - 2010. – V.30. – P.742–756. DOI: 10.1577/M09-119.1
YAblokov A.V. Populyacionnaya biologiya. – M.: Vysshaya shkola, 1987. – 303 s.
ZHivotovskij L. A., Kim H. YU. Morfologicheskie markery pola u gorbushi Oncorhynchus gorbuscha (Salmonidae) // Voprosy ihtiologii. 2015. T. 55. № 1. s. 107-109.
ZHivotovskij L.A. Pokazateli populyacionnoj izmenchivosti po polimorfnym priznakam// Fenetika populyacij: Po materialam 2 Vsesoyuznogo soveshchaniya po fenetike populyacij - M.: Nauka. 1982. - S. 40-44
