СЫРДАРИЯ ӨЗЕНІНІҢ АТЫРАУЫНДАҒЫ КӨЛДЕР ЖҮЙЕСІНІҢ ҚАЗТҰҚЫМДАСТАРЫ (КӘРТМА КӨЛІ МЫСАЛЫНДА)
DOI:
https://doi.org/10.26577/eb.2022.v93.i4.012Кілттік сөздер:
Арал теңіз, Сырдария атырауының көлдер жүйесі, Картма көлі, орнитофауна, қазтұқымдастарАннотация
Қазіргі уақытта Арал өңірінің қазақстандық бөлігінің аридті жағдайларында Сырдария атырауының көлдер жүйесінің биоалуантүрлілігіне антропогендік жүктеменің күшеюі байқалады. Бұл бірқатар жағымсыз процестердің дамуына ықпал етеді (табиғи орта компоненттерінің өзгеруі, экологиялық, әлеуметтік-экономикалық жағдайдың бұзылуы). Осыған байланысты биоресурстардың аймақта байқалған антропогендік әсерге реакциясын зерттеу қажет. Аймақтың фаунасы мен флорасы құрылымындағы түрлердің байлығы мен әртүрлілігінің өзгеру қарқынын зерттеуге және бағалауға бағытталған кешенді зерттеулер жүргізу қажеттілігі туындады. Орнитофауна қоршаған ортаны түрлендірудің индикаторларының бірі болып саналады, өйткені оның табиғаттағы кез-келген өзгерістерге сезімталдығы. Орнитофаунаны сандық есепке алу орнитофаунаның құрамындағы өзгерістердің кейде елеусіз реңктерін талдаудың сенімді әдісі бола алады. 2014-2021 жылдар аралығында Сырдария өзені атырауының көл жүйесі аумағында жүргізілген зерттеулер нәтижесінде (тәжірибелік полигон: көл. Картма) Anseriformes отрядының Anatidae (Duck) тұқымдасының 6 ұрпағының 8 түрі анықталды. Аққулар, қаздар, үйректер бар (шашырау, сүңгу). Картма көлі мен оған іргелес аумақтың ансериформалық фаунасының экологиялық құрылымына талдау жасалды. Жіктеу мекендеу орны, ұя салуы, тамақтану сипаты бойынша беріледі.
Библиографиялық сілтемелер
Grand J., Saunders S.P., Michel N.L., Elliott L., Beilke S., Bracey A., Wilsey C. 2020. Prioritizing coastal wetlands for marsh bird conservation in the U.S. Great Lakes. Biological Conservation. No 249. 108708. doi:10.1016/j.biocon.2020.108708
Guevara E.A., Santander T., Espinosa R., Graham C.H. 2020. Aquatic Bird сommunities іn Andean Lakes оf Ecuador аre іncreasingly dissimilar over time. Ecological Indicators. https://doi.org/10.1016/j.ecolind.2020.107044
Jung J.A., Rogers H.N., Grabas G.P. 2020. Refinement of an index of ecological condition for marsh bird communities in lower Great Lakes coastal wetlands https://doi.org/10.1016/j.ecolind.2020.106097/
Wu H., Dai J., Sun S., Du C., Long Y., Chen H., Yu G., Ye S, Chen J. 2021. Responses of habitat suitability for migratory birds to increased water level during middle of dry season in the two largest freshwater lake wetlands of Сhina, ecological Indicators. Vol 121. 107065, ISSN 1470-160x, https://doi.org/10.1016/j.ecolind.2020.107065.
Aladin N.V, Plotnikov I.S, Potts W.T.W. 1995. The Aral Sea desiccation and possible ways of rehabilitating and conserving its northern part. Environmetrics. 6 (1). p. 17-29.
Aladin N.V., Chida T., Chuikov Y.S., Ermakhanov Z.K., Kawabata Y., Kubota J., … Zaitzev V.F. 2018. The history and future of the biological resources of the Caspian and the Aral Seas. Journal of Oceanology and Limnology, 36(6). p. 2061–2084. doi:10.1007/s00343-018-8189-z
Micklin P. 2010. The Past, present, and future Aral Sea. Lakes Reserv. Res. Manag., No 15 (3). P. 193-213.
Micklin P. 2014. Aral Sea basin water resources and the changing Aral water balance. In :Micklin P, Aladin N V, Plotnikov I Eds. The Aral Sea: The devastation and partial rehabilitation of a Great Lake. Springer, Berlin, Heidelberg. P. 111-135.
Mitrofanov I.V, Mamilov N.S. 2015. Fish diversity and fisheries in the Caspian Sea and Aral-Syr Darya Basin in the Republic of Kazakhstan at the beginning of the 21st Century. Aquat. Ecosyst. Health Manag.,Vol 18 (2). P. 160-170.
Ermakhanov Z.K, Plotnikov I.S, Aladin N.V, Micklin P. 2012. Changes in the Aral Sea ichthyofauna and fi shery during the period of ecological crisis. Lakes Reserv. Res. Manag., 17 (1): 3-9.
Димеева Л.А., Султанова Б.М., Березовиков Н.Н., Есенбекова П.А., Крупа Е.Г., Ермаханов З., Алимбетова З.Ж., Малахов Д.В. 2012. Сохранение биоразнообразия водно-болотных угодий авандельты реки Сырдарья. Вестн. КазНУ. Сер. Зоол. 1. Алматы. с. 231-236.
Оспанов М.О., Стамкулова К.Ж. (ред.) 2012. Биоразнообразие водно-болотных угодий авандельты реки Сырдарья. Алматы. – cc. 65.
Sihanova N.S., Rahimov I.I. 2016. Avifauna of lake systems in Syr Darya River Delta (Cartma Lake). International Journal Of Pharmacy & Technology. Issue #2, Vol. 8. P. 14624-14633. ISSN:0975-766x.
Sihanova N.S., Rahimov I.I. 2017. Waders of lake Cartma (The systems of coastal lakes of the North Aral Sea, Kyzylorda, Kazakhstan). Helix 8(1). P. 2254-2258. doi: 10.29042/2018-2254-2258.
Bibby C.J., Burgess N.D., Hill D.A. 1992. Territory Mapping Methods. Bird Census Techniques. pp. 42–65. doi:10.1016/b978-0-12-095830-6.50008-0
Березовиков Н.Н. 2012. Материалы к орнитофауне авандельты Сырдарьи и Малого Аральского моря. Русский орнитологический журнал. Том 21. Экспресс выпуск 775. с. 1619-1653.
Березовиков Н.Н. 2015а. Орнитологический мониторинг в Рамсарских водно-болотных угодьях Малого Аральского моря, дельты Сырдарьи, Камыстыбасской и Акчатауской озерных систем в августе 2015 года. Русский орнитологический журнал. Том 24. Экспресс выпуск 1227. с. 4519-4541.
Березовиков Н.Н. 2015б. Питание красноносых нырков Нетта руфина водорослями на Кокаральской плотине (Малое Аральское море). Русский орнитологический журнал. Том 24. Экспресс выпуск 1198. п. 3585-3592.
Ковшарь, А.Ф. Ревизия орнитофауны и современный список птиц Казахстана / А.Ф. Ковшарь // Орнитологический вестник Казахстана и Средней Азии. - Вып. 1. - 2012. - С. 51-70.
Коблик, Е.А. Фауна птиц Северной Евразии в границах бывшего СССР: Списки видов - Зоологические исследования / Е.А. Коблик, В.Ю. Архипов. - №14. 2014. Товарищество научных изданий КМК. - 171 С.
Шульпин Л.М. (ред.) Орнитология. Строение, жизнь и классификация птиц. 1940.
Сыроечковский Е.Е. (ред.) 2011. Полевой определитель гусеобразных птиц России. Москва. – cс. 220.
Svensson L. 2010. Collins Bird Guide. 2nd edit. Harper Collins Publishers Ltd. London. p. 446.
Рябицев В.К., Ковшарь А.Ф., Ковшарь В.А., Березовиков Н.Н. 2014. Полевой определитель птиц Казахстана. Алматы. – 512 С.
Зарудный Н.А. Птицы Аральского моря. Изв. Туркестанского Отдела ИРГО. Т. 12, Вып. 1. Ташкент. Типо-Литография В.М. Ильина, 1916. – С.1-229.
Штегман, Б.К. 1938. Основы орнитогеографического деления Палеарктики. В кн.: Фауна СССР. Птицы 1(2). Москва-Ленинград. Стр. 156.
Chalfoun A.D., Schmidt K.A. 2012. Adaptive Breeding-Habitat Selection: Is it for the Birds? The Auk. Vol. 129, Issue 4, 1 рр. 589–599. doi: 10.1525/auk.2012.129.4.589
Munoz F, Ramesh B.R., Couteron P. 2014. “How do habitat filtering and niche conservatism affect community composition at different taxonomic resolutions?” Ecology 95, No. 8.Р. 2179–91. http://www.jstor.org/stable/43494724.
Красная Книга Республики Казахстан. - Изд. 4-Е, переработанное и дополненное. - Т.1. Животные. - Ч.1. Позвоночные. - Алматы: DPS. - 2010. - 324 С.
Хроков, В.В. Краткий справочник по птицам Казахстана / В.В. Хроков, С.Л. Скляренко - Алматы: АСБК, 2009. - 156 С.
Oskenbayev A., Xu W., Nyyssonen V., Neupane R.K. 2017. Study on environmental and social impact of second phase Syrdarya Control And Northern Aral Sea (SYNAS) Project. Int. J. Of Adv. Res. Vol. 5. P. 1659-1674. http://dx.doi.org/10.21474/ijar01/3330
Основы орнитогеографического деления Палеарктики // Фауна СССР. Птицы. М.; Л., 1938. Т. 1, Вып. 2. - 156 С.
