ОҢТҮСТІК-ШЫҒЫС ҚАЗАҚСТАННЫҢ ЖЫРТҚЫШ ЖАРТЫЛАЙ ҚАТТЫҚАНАТТЫЛАР (HETEROPTERA) ФАУНАСЫНА
DOI:
https://doi.org/10.26577/eb.2021.v86.i1.011Аннотация
Жартылай қаттықанаттылар шала түрленіп дамитын насекомдардың ең үлкен тобы болып табылады. Жартылай қаттықанаттардың негізгі бөлігі құрлық насекомдары, олар топырақта, өсімдіктердің әртүрлі бөліктерінде, орман жабынында және т.б. жерлерде тіршілік етеді. Олардың арасында жыртқыш немесе аралас қоректі көптеген түрлер бар, бірақ өсімдікқоректі түрлер басым; кейде жаппай көбейіп, олар орман мен егістіктерге айтарлықтай зиян келтіреді. Зерттеулер 2019-2020 жылдары Оңтүстік-Шығыс Қазақстанның түрлі биотоптарында жүргізілді. Насекомдарды жинау үшін әртүрлі әдістер қолданылды: насекомдарды аулау стандартты энтомологиялық сүзгімен, ұсақ жәндіктерді эксгаустермен, қолмен жинау, жасанды жарық көзіне жинау және т.б. жүргізілді. Зерттеу нәтижесінде зерттелген аймақта жыртқыш жартылай қаттықанаттылардың 5 тұқымдасына жататын 32 түрі анықталды. Олардың ішінде түр алуантүрлілігі бойынша басым тұқымдастар: Nabidae – 11 түр (34%), Anthocoridae – 7 түр (23%), Pentatomidae – 6 түр (22%), ал Reduviidae және Miridae тұқымдастарынан – 4 түрден (әрқайсысы 12%). Экологиялық ерекшеліктері бойынша келесі топтарға бөлінген: ксерофилдер (3 түр, 9%), мезофилдер (28 түр, 87%) және гигрофилдер (1 түр, 4%). Тіршілік айналымы бойынша Оңтүстік-Шығыс Қазақстанның жартылай қаттықанаттылардың жыртқыш түрлерінің барлығы 3 топқа бөлінген: моновольтинді түрлер – 24 (76%), бивольтинді түрлер – 4 (12%), поливольтинді түрлер – 2 (6%), ұрпақтар саны белгісіз - 2 түр (6%). Олардың ішінде ересектер сатысында қыстайтын түрлер басым (22 түр, 69%), ересектер мен дернәсілдері сатысында (2 түр, 6%), жұмыртқа сатысында (8 түр, 25%). Picromerus lewisi Scott, 1874 Қазақстан аумағында алғаш рет кездесіп отыр.
Түйін сөздер: фауна, жыртқыш жартылай қаттықанаттылар, Оңтүстік-Шығыс Қазақстан.
Библиографиялық сілтемелер
2. Paliy V.F. (1970) Methods of studying the fauna and phenology of insects. Voronezh. 192 p.
3. Fasulati K. K. Field study of terrestrial invertebrates. - M. 1971. - 424 p. Ministry of Education and Science of the Republic of Kazakhstan
4. Kerzhner I.M. (1981) Hemiptera of the family Nabidae // Fauna SSSR. Proboscis insects. Volume XIII, issue 2. L.: Nauka. 327 p.
5. Southwood T.R., Leston L. (1959) Land and water bugs of the British Isles. London. 436 p.
6. Koschel H. (1971) Zur Kenntnisder Raubwanze Himacerus apterus F. (Heteroptera, Nabidae) . Teil. I, II. // Z. angew. Entomol. Bd. 68. H. 1. S. 1-24; H. 2. S.113-137.
7. Elov E.S. (1976) Hemiptera sem. Anthocoridae (Heteroptera) Central Asia and Kazakhstan // Entomol. Entomol. Nauka Publishing House, L., vol. 55, Issue 2, pp. 369-380.
8 .Vinokurov N.N. (1979) Insects of hemiptera (Heteroptera) Yakutia. L.: Nauka. 232 p.
9. Puchkov V.G. (1961) On the ecology of poorly studied species of hemiptera of the European part of the USSR. Post. II / / Tr. Inst-ta zool. AS of the UKRAINIAN SSR, vol. 17, pp. 86-93.
10. Péricart J. (1996) Family Anthocoridae Fieber, 1836 - flower bugs, minute pirate bugs. In: Aukema B. & Rieger C. (eds): Catalogue of the Heteroptera of the Palaearctic Region, vol. 2 -Netherlands Entomological Society, Amsterdam, pp. 108-140.
11. Puchkov V.G. (1987) Hemiptera. Carnivores. Fauna of Ukraine / / Kiev. Naukova dumka, vol. 21. 248 p.
12. Gredler, P.V. (1870) Rhynchota Tirolensia I. Hemiptera heteroptera (Wanzen). // Verh. Zool. Bot. Ges. Wien. Bd. 20, s. 69-108.
13. Priesner H. (1926-1928) Prodromus zur Hemipterenfauna von Oberösterreich. - Zeitschrift für wissenschaftliche Insektenbiologie 21 (1926): 159-173, 22 (1927): 55-65,23 (1928): 113- 120.
14. Putshkov P.V. & Putshkov V.G. (1996) Family Reduviidae Latreille, 1807 - assassin bugs. In: Aukema B. & Rieger C. (eds): Catalogue of the Heteroptera of the Palaearctic Region, vol. 2 - Netherlands Entomological Society, Amsterdam, pp. 148-265.
15. Asanova R.B., Iskakov B.V. (1977) Harmful and useful hemiptera (Heteroptera) Kazakhstan. Determinant. Publishing House "Kainar". Alma-Ata. 204 p.
16. Puchkov V.G. (1973) Hemiptera. Horseflies, or mirids (general overview of the group) / / Plant protection, no. 12. рр. 33-36.
17. Josifov M. (1987) Einige neue Miriden aus Nordkorea (KDVR) (Heteroptera) // Reichenbachia. Bd. 24, s. 115-122.
18. Kirichenko A.N. (1913) Fauna of Russia and neighboring countries. Insects of Hemiptera (Insecta, Hemiptera). St. Petersburg, vol. 1, 301 p.
19.Gidayatov D.A. (1982) Semi-hard-winged groups of the pentatomomorph of Azerbaijan. Baku. 160 p.
20. Kerzhner I.M. (1964.) New and little-known hemiptera (Heteroptera) from Kazakhstan and other regions of the USSR // Tr. Zool. Institute of the USSR Academy of Sciences. (New species of insects of the fauna of Kazakhstan), vol. 34, рp. 113-130.
21.Catalogue of the Heteroptera of the Palaearctic Region (2006) / Eds. B. Aukema, Chr. Rieger. Amsterdam. Netherlands Entomol. Soc., vol. 5. 415 p.
22.Aukema, A., Ch. Rieger and W. Rabitsch (2013). Catalogue of the Heteroptera of the Palaearctic Region. VI. Supplement. The Netherlands Entomological Society, Amsterdam, xxiii þ629 pp. ICZN. 1999. International code of zoological nomenclature. Fourth edition. International Trust for Zoological Nomenclature, London, 306 pp.
23. Josifov M. (1981) Heteroptera, Pentatomoidea. – Fauna Bulgarica. 12: 1-205.
24. Butler E.A. (1923) A Biology of the British Hemiptera-Heteroptera: i-vii, 1-682. Witherby, London.
25.Thomas, D. B. (1994) Taxonomic synopsis of the Old World asopine genera (Heteroptera: Pentatomidae) // Insecta Mundi, vol. 8(3-4), рр. 145-212.
