Valeriana officinalis L. өсімдігінің морфогенезі және өсіру ерекшеліктері
138 64
Кілттік сөздер:
Қазақстан флорасы, морфогенез, онтогенез, дәрілік өсімдік, өнімділікАннотация
Негізі дәрілік шүйіншөп (Valeriana officinalis L.) табиғи жағдайда Қазақстан флорасында кездесе бермейтін түр. Дәрілік шүйіншөптің отаны Жерорта теңізінің маңы. Негізінен қоңыржай және субтропикалық белдемдерде таралған. Әдетте тау беткейлерінде, өзен жағалауларында, жайылмалы, батпақты және орман шеттерінде өседі. Өсімдік жерасты бөлігі тамыр қабығындағы жасушалардың өсуінен түйнек тәрізді жуандайды. Аталмыш өсімдік түрі мәденилендірілген түр болғандықтан дәрілік шикізат ретінде оған деген сұраныс артып, бұл сұраныс плантацияларға егу нәтижесінде қанағаттандырылуда. Осыған байланысты Қазақстанда бұл өсімдік түрін мәденилендіруге қажеттілік туындауда.Мақалада дәрілік шүйіншөптің (V. officinalis) зертханалық және екпе жағдайында өсіп-дамуына, морфогенезіне сипаттама берілген. Онтогенез барысындағы ботаникалық даму ерекшеліктері, тіршілік кезеңдері (латенттік, виргинильді, ювенильді және генеративті) мәліметтер түрінде көрсетілген. Онтогенездік кезеңдері және дәрілік шүйіншөптің (V. officinalis) Оңтүстік Қазақстанда өсіру ерекшеліктері мен ұсыныстар беріліп, өсімдіктің жақсы өсіп-дамуы үшін қандай топырақта және қандай алдыңғы дақылдан кейін егу керектігі анықталған. Оңтүстік Қазақстан өңірінде дәрілік шүйгіншөптің қолайлы көбейту жолы – көшетінен көбейту. Көшетті дайындау үшін жаңадан жиналған тұқымды тамыз айының алғашқы онкүндігінде себеді. Қатар аралықтары 10-12 шаршы алаңға 1,5-2,0 г тұқым қажет. Тұқым сепкен соң танаптың бетін 1-1,5 см қалыңдықта көңмен жабады. 1 гектарға қажетті көшет дайындау үшін 100-150 шаршы метр көшет алаңы керек. Мол өнім алу үшін көшетті күзде (қазан айының екінші жартысында) немесе ерте көктемде 70 х 20 не 70 х 25 қоректену алаңына отырғызған өте тиімді. Күтіп-баптау жұмыстары топырақ ылғалдылығын бір қалыпты сақтауды (өсіп-жетілу кезінде 6-8 рет суару қажет), танаптың арамшөптерден таза, топырақтың физикалық құрамының өсімдік үшін қолайлы болуын (2 рет қопсыту) және үстеп қоректендіруді қамтамасыз ету керек. Қажетті жағдайлар жасалған кезде дәрілік шүйіншөп мәдени жағдайда жақсы өсіп, жеміс беріп, өміршең тұқымдар береді.
Библиографиялық сілтемелер
Әдебиеттер
1. Мухитдинов Н.М., Мамурова А.Т. (2013) Дәрілік өсімдіктер. Алматы, Дәуір, 400. ISBN 978-601-217-416-8
2. Қожабекова М., Қожабекова Г.К. (1982) Дәрiлiк өсімдіктер. Алматы, Қазақстан, 182.
3. Iскендiров Ә. (1982) Қазақстанның дәрiлiк өсiмдiктерi. Алматы, Қазақстан. 188.
4. Илиева С. (1971) Лекарственные культуры (перевод пеработанного болгарского издания А. Литягина) – София. Замиздат, 257.
5. Кукенов М.К., Аверина В.Ю., Гусак Л.Е., Самойлова В.А. (1986) Распространение и запасы некоторых лекарственных растений Чимкентской области // Проблемы рационального использования лекарственно-технических растений Казахстана. Алма-Ата: Наука. - 107-112.
6. Енин П. К., Лошкарев П. М., Соцыперова Ф. А., Чукичева М. Н. (1953) Валериана лекарственная (Под ред. Ицкова) Москва, Медгиз, 110.
7. Ворошилов В.Н. (1959) Лекарственная валериана. Москва. Издательство Академии наук СССР, 160.
8. Курамысова Ш.И. и др. (1989) Лекарственные растения (Заготовка, хранение, переработка, применение). И.И. Курамысова, Ф.Д. Аксенова, Н.Т. Татимова – 3-е изд. дополн. и перераб.) Кайнар, Алматы, 304.
9. Бурмистров А.Н., Никитина В.А. (1990) Медоносные растения и их пыльца. М., Росагропромиздат, 192.
10. Баймухамбетов М.А. (1995) Целебные растения. Шымкент, 63-183.
11. Серебряков И.Г. (1964) Жизненные формы высших растений и их изучение // Полевая геоботаника. Т.3 М., Л.: Издательство АН СССР. 146-208.
12. Федоров Ал. А., Кирпичников М.Э., Артюшенко З.Т. (1956) Атлас по описательной морфологии высших растений. Лист. М., Л.: Издательство АН СССР, 304.
13. Пак Т.А. (2003) О схожести семян Halimiphyllum atriplicoides Boriss. (Zygophyllaceae Lindl.) // Биологический журнал. Узбекистан. № 1-2. 56-62.
14. Ильюшечкина Н.В. (2009) Характеристика популяций Valeriаna officinаlis L. на территорий Республики Марий Эл // Вестник Казанского государственного аграрного университета. – Казань. – Т. 13, вып. 3. 126-130.
References
1. Mukhitdinov NM, Mamurova AT (2013) Medicinal plants [Darilik osimdikter]. Era, Almaty, 400 p. ¬- ISBN 978-601-217-416-8. (In Kazakh)
2. Қozhabekova M, Қozhabekova GK (1982) Medicinal plants. [Darilik osimdikter]. Almaty. Kazaқstan, 182. (In Kazakh)
3. Iskendirov А (1982) Medicinal plants. [Lekarstvennye rastenijа] Almaty, Kazakhstan in.
4. Eli S. (1971) Medicinal plants (translation of recycled Bulgarian editions of Lityagina). [Lekarstvennye kultury (perevod perabotannogo bolgarskogo izdanija A.Lityagina] Sofia. Zamizdat, 257. (In Russian)
5. Kukenov MK, Averin VY, Husak LE, Samoilova VA (1986) Distribution and stocks of some medicinal plants Shymkent region // Problems in the rational use of medicinal and technical plants in Kazakhstan. [Rasprostranenie i zapasy nekotoryh lekarstvennyh rastenii Chimkentskoi oblasti // Problemy racional'nogo ispol'zovanija lekarstvenno-tehnicheskih rastenii Kazahstana] - Alma-Ata: Science. - 107-112. (In Russian)
6. Enin PK, Loshkarev PM, Sotsyperova FA, Chukicheva MN (1953) Valeriana officinalis [Valeriana lekarstvennaja] Ed. Еdited by Itskova) Moscow, Medgiz, 110. (In Russian)
7. Voroshilov VN (1959) Drug valerian. [LekarstvennajaValeriana] Moscow. Publisher of the USSR Academy of Sciences. 160. (In Russian)
8. Kuramysova S. I. et al. (1989) Medicinal plants (procurement, storage, processing, use). [Lekarstvennye rastenija [Zagotovka, hranenie, pererabotka, primenenie] [II Kuramysova, Franklin D. Aksenov, NT Tatimov - 3rd ed supplemented and revised.) Almaty Kainar, 304. (In Russian)
9. Burmistrov AN, Nikitin VA (1990) Honey plants and their pollen. [Medonosnye rastenijа i ih pyl'ca). M .: Rosagropromizdat, 192. (In Russian)
10. Baimukhambetov MA (1995) Medicinal plants. [Celebnye rastenija] Shymkent. pp 63-183.
11. Serebryakov IG (1964) Life forms of higher plants and their study [Zhiznennye formy vysshih rastenii i ih izuchenie) // Field geobotany. V.3 M., L.: Publishing house of the Academy of Sciences of the USSR. 146-208. (In Russian)
12. Fedorov Al. A. Kirpichnikov ME, Artyushenko ZT (1956) Atlas of descriptive morphology of higher plants. [Atlas po opisatel'noi morfologii vysshih rastenii] Sheet. M., L.: Publishing house of the Academy of Sciences of the USSR. 304. (In Russian)
13. Pak TA (2003) About seed germination Halimiphyllum atriplicoides Boriss. [O vshozhesti semjan Halimiphyllum atriplicoides Boriss) [Zygophyllaceae Lindl.] // Biology journal. Uzbekistan. № 1-2. 56-62. (In Russian)
14. Ilyushechkina NV (2009) Characteristics of Valeriana officinalis L. populations in the territories of the Republic of Mari El. [Harakteristika populjаcii Valeriana officinalis L. na territorii Respubliki Marii Yel] // Vestnik of the Kazan State Agrarian University. - Kazan, - V. 13, no. 3, 126-130. (In Russian)
1. Мухитдинов Н.М., Мамурова А.Т. (2013) Дәрілік өсімдіктер. Алматы, Дәуір, 400. ISBN 978-601-217-416-8
2. Қожабекова М., Қожабекова Г.К. (1982) Дәрiлiк өсімдіктер. Алматы, Қазақстан, 182.
3. Iскендiров Ә. (1982) Қазақстанның дәрiлiк өсiмдiктерi. Алматы, Қазақстан. 188.
4. Илиева С. (1971) Лекарственные культуры (перевод пеработанного болгарского издания А. Литягина) – София. Замиздат, 257.
5. Кукенов М.К., Аверина В.Ю., Гусак Л.Е., Самойлова В.А. (1986) Распространение и запасы некоторых лекарственных растений Чимкентской области // Проблемы рационального использования лекарственно-технических растений Казахстана. Алма-Ата: Наука. - 107-112.
6. Енин П. К., Лошкарев П. М., Соцыперова Ф. А., Чукичева М. Н. (1953) Валериана лекарственная (Под ред. Ицкова) Москва, Медгиз, 110.
7. Ворошилов В.Н. (1959) Лекарственная валериана. Москва. Издательство Академии наук СССР, 160.
8. Курамысова Ш.И. и др. (1989) Лекарственные растения (Заготовка, хранение, переработка, применение). И.И. Курамысова, Ф.Д. Аксенова, Н.Т. Татимова – 3-е изд. дополн. и перераб.) Кайнар, Алматы, 304.
9. Бурмистров А.Н., Никитина В.А. (1990) Медоносные растения и их пыльца. М., Росагропромиздат, 192.
10. Баймухамбетов М.А. (1995) Целебные растения. Шымкент, 63-183.
11. Серебряков И.Г. (1964) Жизненные формы высших растений и их изучение // Полевая геоботаника. Т.3 М., Л.: Издательство АН СССР. 146-208.
12. Федоров Ал. А., Кирпичников М.Э., Артюшенко З.Т. (1956) Атлас по описательной морфологии высших растений. Лист. М., Л.: Издательство АН СССР, 304.
13. Пак Т.А. (2003) О схожести семян Halimiphyllum atriplicoides Boriss. (Zygophyllaceae Lindl.) // Биологический журнал. Узбекистан. № 1-2. 56-62.
14. Ильюшечкина Н.В. (2009) Характеристика популяций Valeriаna officinаlis L. на территорий Республики Марий Эл // Вестник Казанского государственного аграрного университета. – Казань. – Т. 13, вып. 3. 126-130.
References
1. Mukhitdinov NM, Mamurova AT (2013) Medicinal plants [Darilik osimdikter]. Era, Almaty, 400 p. ¬- ISBN 978-601-217-416-8. (In Kazakh)
2. Қozhabekova M, Қozhabekova GK (1982) Medicinal plants. [Darilik osimdikter]. Almaty. Kazaқstan, 182. (In Kazakh)
3. Iskendirov А (1982) Medicinal plants. [Lekarstvennye rastenijа] Almaty, Kazakhstan in.
4. Eli S. (1971) Medicinal plants (translation of recycled Bulgarian editions of Lityagina). [Lekarstvennye kultury (perevod perabotannogo bolgarskogo izdanija A.Lityagina] Sofia. Zamizdat, 257. (In Russian)
5. Kukenov MK, Averin VY, Husak LE, Samoilova VA (1986) Distribution and stocks of some medicinal plants Shymkent region // Problems in the rational use of medicinal and technical plants in Kazakhstan. [Rasprostranenie i zapasy nekotoryh lekarstvennyh rastenii Chimkentskoi oblasti // Problemy racional'nogo ispol'zovanija lekarstvenno-tehnicheskih rastenii Kazahstana] - Alma-Ata: Science. - 107-112. (In Russian)
6. Enin PK, Loshkarev PM, Sotsyperova FA, Chukicheva MN (1953) Valeriana officinalis [Valeriana lekarstvennaja] Ed. Еdited by Itskova) Moscow, Medgiz, 110. (In Russian)
7. Voroshilov VN (1959) Drug valerian. [LekarstvennajaValeriana] Moscow. Publisher of the USSR Academy of Sciences. 160. (In Russian)
8. Kuramysova S. I. et al. (1989) Medicinal plants (procurement, storage, processing, use). [Lekarstvennye rastenija [Zagotovka, hranenie, pererabotka, primenenie] [II Kuramysova, Franklin D. Aksenov, NT Tatimov - 3rd ed supplemented and revised.) Almaty Kainar, 304. (In Russian)
9. Burmistrov AN, Nikitin VA (1990) Honey plants and their pollen. [Medonosnye rastenijа i ih pyl'ca). M .: Rosagropromizdat, 192. (In Russian)
10. Baimukhambetov MA (1995) Medicinal plants. [Celebnye rastenija] Shymkent. pp 63-183.
11. Serebryakov IG (1964) Life forms of higher plants and their study [Zhiznennye formy vysshih rastenii i ih izuchenie) // Field geobotany. V.3 M., L.: Publishing house of the Academy of Sciences of the USSR. 146-208. (In Russian)
12. Fedorov Al. A. Kirpichnikov ME, Artyushenko ZT (1956) Atlas of descriptive morphology of higher plants. [Atlas po opisatel'noi morfologii vysshih rastenii] Sheet. M., L.: Publishing house of the Academy of Sciences of the USSR. 304. (In Russian)
13. Pak TA (2003) About seed germination Halimiphyllum atriplicoides Boriss. [O vshozhesti semjan Halimiphyllum atriplicoides Boriss) [Zygophyllaceae Lindl.] // Biology journal. Uzbekistan. № 1-2. 56-62. (In Russian)
14. Ilyushechkina NV (2009) Characteristics of Valeriana officinalis L. populations in the territories of the Republic of Mari El. [Harakteristika populjаcii Valeriana officinalis L. na territorii Respubliki Marii Yel] // Vestnik of the Kazan State Agrarian University. - Kazan, - V. 13, no. 3, 126-130. (In Russian)
Жүктелулер
Как цитировать
Kuatbayev А. T., Mamykova, R. U., Ibragimov, T. S., Schoibekova, P. R., Ibragimova, S. E., & Nazarbekova, S. T. (2016). Valeriana officinalis L. өсімдігінің морфогенезі және өсіру ерекшеліктері. ҚазҰУ Хабаршысы. Биология сериясы, 66(1), 34–41. вилучено із https://bb.kaznu.kz/index.php/biology/article/view/1158
Шығарылым
Бөлім
БОТАНИКА
