ӨЗБЕКСТАНДА САЛЫНЫП ЖАТҚАН АТОМ ЭЛЕКТР СТАНЦИЯСЫНА ЖАҚЫН ОРНАЛАСҚАН ТҮРКІСТАН ОБЛЫСЫ АУМАҚТАРЫНЫҢ СУ ЭКОЖҮЙЕЛЕРІНІҢ ЖАҒДАЙЫН «НӨЛДІК ФОН» ДЕҢГЕЙІНДЕ БАҒАЛАУ
DOI:
https://doi.org/10.26577/eb.2023.v97.i4.010Кілттік сөздер:
«нөлдік фон», ауыз су, ашық су қоймасы, атом электр станциясы, радионуклидтерАннотация
Мақалада Өзбекстанда салынып жатқан атом электр стансасынан ықтимал зардап шеккен Түркістан облысының елді мекендеріндегі ашық су қоймаларының, ауыз судың, сондай-ақ индикатор организмдер қызметін атқара алатын кейбір биота нысандарының радиобиологиялық жағдайы сипатталған. Өзектілігі Өзбекстанмен шекараға жақын орналасқан Қазақстан Республикасы Түркістан облысының елді мекендерінің болашақ атом электр стансасының ықтимал әсерінің астында қалуымен байланысты. Зерттеу объектілері ретінде 5 елді мекеннің ауыз суының сынамалары, түбі шөгінділері мен гидробионттары (шортан – Sander lucioperca), тұқы (Cyprinus carpi), көл бақасы (Pelophylax ridibundus), Түркістан облысының ашық су қоймаларынан алынған су үлгілері алынды. Радиобиология және радиациядан қорғау институтының аккредиттелген радиохимия және радиоспектрометрия сынақ зертханасы базасында радионуклидтердің құрамы бойынша сынақтар жүргізілді. АЭС құрылысы басталғанға дейін «нөлдік фон» кезеңіндегі радионуклидтердің құрамы бойынша алынған нәтижелер жалпы алғанда, Жылы-су ауылының ауыз су сынамаларын қоспағанда, қалыпты диапазонда. альфа белсенділігі шекті рұқсат етілген концентрациядан 1,5 еседен асады. Алынған нәтижелер радионуклидтерді қоректік тізбектер арқылы қабылдаудан және әртүрлі сценарийлер бойынша халықтың ықтимал дозалық жүктемелерін бағалауға мүмкіндік береді. Түркістан облысының аумақтары бойынша «нөлдік фоны» толық бағалау үшін критерийлердің бірі ретінде ашық су айдындарындағы, ауыз судағы және гидробионттардағы радионуклидтердің құрамы туралы деректер пайдаланылады.
Библиографиялық сілтемелер
Actions to protect the public in an emergency due to severe conditions at a light water reactor, International atomic energy agency Vienna (2013) [Actions to protect the public in an emergency due to severe conditions at a light water reactor]. International atomic energy agency Vienna, pp.159.
Alexyuk M.S. Andrey P., Bogoyavlenskiy A.P., Alexyuk Y.S., Moldakhanov V. E. Berezin V.E. (2020) [Metagenome Analysis of Surface Waters of the Shardara Reservoir, the Largest Artificial Reservoir in Southern Kazakhstan]. ASM Journals Microbiology Resource Announcements. vol. 9, pp. 3-7.
Alokhina T., Gudzenko V. (2021) [Distribution of radionuclides in modern sediments of the rivers flowing into the Dnieper-Bug Estuary].E3S Web of Conferences. – EDP Sciences, pp. 11003.
Al Rashdi M. R. et al. (2021) [Radiological baseline around the Barakah Nuclear Power Plant]. UAE //Arabian Journal of Chemistry, no 5, pp. 103-125
Baranovskaya N.V., Ignatova T.N., Rikhvanov L.P.(2010) [Uran i torij v organah i tkanyah cheloveka]. Vestnik Tomskogo gosudarstvennogo universiteta, no 339, pp.182-188
Barinova S., Krupa E. (2017) [Bioindication of ecological state and water quality by phytoplankton in the Shardara Reservoir, Kazakhstan]. Environment and Ecology Research, vol 2, no 5, pp.73-92.
Berkinbaev G.D., Fedorov G.V., Bensman V.A. (2008) [Radioekologicheskaya obstanovka v uranonosnyh regionah yuga Kazahstana]. Ekologiya i promyshlennost' Kazahstana, pp.1-2.
Botwe B. O. et al. (2017) [Radioactivity concentrations and their radiological significance in sediments of the Tema Harbour (Greater Accra, Ghana)]. Journal of Radiation Research and Applied Sciences, vol 10, no 1, pp. 63-71.
Environmental and Source Monitoring for Purpose of Radiation Protection (2005) [IAEA Safety Standarts: Safety Guide RS-G-1.8.], pp.136.
Gudymenko V. A. (2014) [Povedenie izotopov urana v model'noj sisteme presnovodnogo neprotochnogo vodoema], pp. 65
Krupa E.G., Barinova S.S., Amirgaliev N.A. i dr. (2017) [Statisticheskij podhod k ocenke antropogennyh istochnikov potencial'no toksichnyh elementov na SHardarinskom vodohranilishche]. Minyust Eco Environ Sci., no 2(1), pp.8-14.
Krupa E. et al. (2018) [Structural indicators of zooplankton in the shardara reservoir (Kazakhstan) and the main influencing factors].Turkish Journal of Fisheries and Aquatic Sciences, vol. 18, no 5, pp. 659
Luneva E. V. (2018) [Radionuclides in Surface Waters, Bottom Sediments, and Hydrobionts in the Neman River]. Inland water biology, vol. 11, no 4, pp. 97-102.
Metodicheskoe posobie Pod red. G. M. SHora. (1988) [Radiogidrogeologicheskie issledovaniya pri prognozirovanii i poiskah uranovyh mestorozhdenij, svyazannyh s zonami plastovogo okisleniya]. Leningradskoe otdelenie «Nedra», pp. 97-102.
Ob utverzhdenii Sanitarnyh pravil. (2015) ["Sanitarno-epidemiologicheskie trebovaniya k vodoistochnikam, mestam vodozabora dlya hozyajstvenno-pit'evyh celej, hozyajstvenno-pit'evomu vodosnabzheniyu i mestam kul'turno-bytovogo vodopol'zovaniya i bezopasnosti vodnyh ob"ektov"]. Prikaz Ministra nacional'noj ekonomiki Respubliki Kazahstan, no 209.
Olszewski G. et al. (2015) [On the distribution and inventories of radionuclides in dated sediments around the Swedish coast]. Journal of Environmental Radioactivity, vol. 186, pp. 142-151.
Programmes and Systems for Source and Environmental Radiation Monitoring (2010) [Vienna: IAEA]. Safety Reports Series, no 64, pp.248.
Ries T., Putyrskaya V., Klemt E. (2019) [Long-term distribution and migration of 137Cs in a small lake ecosystem with organic-rich catchment: A case study of Lake Vorsee (Southern Germany)]. Journal of Environmental Radioactivity, no 198, pp. 89-103.
Sambaev N. S. (2018) [Ocenka gidrologicheskogo sostoyaniya r. Syrdar'ya v predelah Kyzylordinskoj oblasti]. Vektor Geo.Nauk. , vol 1, no. 3, pp. 95-100.
Solodukhin V.P., Poznyak V.L, Kazachevskiy I.V., Knyazev B.B., Lukashenko S.N., Khazhekber S.(2002) [Some Peculiarities of Pollution by Radionuclides and Toxic Elements of Syrdarya River Basin (Kazakhstan)]. //7th International Conference on Nuclear Analytical Methods in the Life Sciences, Antalya, Turkey, pp.128.
Trapeznikov A.V., Trapeznikova V.N. [Presnovodnaya radioekologiya]. Akadem Nauka, pp.115–163.
Tsabaris C. et al. [Radioactivity levels of recent sediments in the Butrint Lagoon and the adjacent coast of Albania]. Applied Radiation and Isotopes, vol. 65, no.4, pp. 445-453
Vereshchagina N., Vidineeva E., Chetinnikov A., Muhametzyanova A (2013). [Osnovnye faktory, vliyayushchie na ekologicheskoe sostoyanie Ajdaro-Arnasajskoj sistemy ozer i territorii vokrug nee]. Ekologicheskij vestnik., no. 8, pp. 13.
Zaghloul A. et al. (2020) [Biological indicators for pollution detection in terrestrial and aquatic ecosystems]. Bulletin of the National Research Centre, vol. 44, no. 1, pp. 1-11.
Zakon RK (2019) [«O radiacionnoj bezopasnosti naseleniya» (s izmeneniyami i dopolneniyami po sostoyaniyu na 11.04.2019], pp.23.
